១. មនុស្សយើងតែងតែសួរសំណួរសំខាន់ៗអំពីអត្ថន័យនៃជីវិត៖ តើយើងមកពីណា? ហេតុអ្វី បានជាយើងកើតមកនៅក្នុងលោកនេះ? ពេលស្លាប់ តើយើងទៅណា? តើមានព្រះមួយអង្គ ដែលជាម្ចាស់នៃអ្វីៗទាំងអស់ ឬទេ? ហេតុអ្វី បានជាមានសេចក្ដីអាក្រក់? ល។ល។ គេហៅទស្សនវិជ្ជាការរិះគិតពិចារណារបស់មនុស្សលោកអំពីសំណួរទាំងប៉ុន្មាននោះ។ ទស្សនវិទូ គឺជាមនុស្សម្នាក់ ដែលប្រើប្រាជ្ញា ដើម្បីព្យាយាមឆ្លើយតបនឹងសំណួរដ៏សំខាន់ៗនោះ។ ទស្សនវិទូមិនព្រមយកសាសនា ជំនឿ ឬអារម្មណ៍ ដើម្បីជួយការរិះគិតពិចារណារបស់គាត់ ដ្បិតគាត់ចង់ប្រើហេតុផលនៃប្រាជ្ញា តែប៉ុណ្ណោះ ដូចអ្នកសិក្សាវិទ្យាសាស្រ្តផងដែរ។

២. ទោះជាព្រះសហគមន៍កាតូលិកអះអាងថា ដោយរិះគិតពិចារណាអំពីស្នាព្រះហស្តរបស់ព្រះជាម្ចាស់ (ពិភពលោក សត្វលោក និងមនុស្ស) មនុស្សអាចយល់ឃើញថា មានព្រះមួយអង្គជាប្រភព និងគោលដៅនៃជីវិតក៏ដោយ ក៏ព្រះជាម្ចាស់ត្រូវការសម្ដែងព្រះអង្គ ដើម្បីឲ្យមនុស្សលោកស្គាល់។ មនុស្សយើងមិនអាចស្គាល់ព្រះអង្គដោយពឹងលើប្រាជ្ញារបស់ខ្លួនបានឡើយ។ ព្រះជាម្ចាស់ហួសពីប្រាជ្ញារបស់មនុស្ស ហើយប្រាជ្ញារបស់យើងមានដែនកំណត់ផងដែរ។ ហេតុនេះ ព្រះជាម្ចាស់យាងមករកមនុស្ស សម្ដែងព្រះអង្គឲ្យគេស្គាល់ និងស្រឡាញ់ ទ្រង់សម្ដែងព្រះអង្គ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ជនជាតិអ៊ីស្រាអែល និងនៅក្នុងអង្គព្រះយេស៊ូគ្រីស្ត ជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះអង្គ។

៣. គេហៅទេវវិជ្ជា ការសិក្សាអំពីព្រះជាម្ចាស់ និងមនុស្ស។ ព្រះជាម្ចាស់ប្រោសប្រទានជំនឿ ជាគុណធម៌ហួសពីសមត្ថភាពរបស់មនុស្ស ដើម្បីឲ្យគេស្គាល់ព្រះអង្គ។ ទោះបីជាជំនឿលើពីប្រាជ្ញាក៏ដោយ ក៏អ្នកជឿតែងតែចង់ស្វែងយល់អំពីជំនឿ ដើម្បីយល់អំពីជំនឿនេះ កាន់តែជ្រៅ។ ពេលនោះ អ្នកជឿប្រើប្រាជ្ញា ឬទស្សនវិជ្ជា មកធ្វើជាជំនួយ។ ទស្សនវិជ្ជាទៅជាអ្នកបម្រើនៃទេវវិជ្ជា (ancilla theologiae)។ ទេវវិទូ គឺជាមនុស្សម្នាក់ ដែលស្វែងយល់អំពីជំនឿ និងប្រើប្រាជ្ញា ដើម្បីពន្យល់អំពីជំនឿនេះ ដល់អ្នកដទៃ។ ទេវវិជ្ជាជាការសិក្សាបែបវិទ្យាសាស្រ្តអំពីព្រះជាម្ចាស់ ដែលសម្ដែងព្រះអង្គឲ្យមនុស្សលោកស្គាល់។ ដូចសន្ត ថូម៉ាស Aquinas ធ្លាប់សរសេរ ទេវវិជ្ជាជាមហាក្សត្រីនៃមុខវិជ្ជាឯទៀតៗ ដ្បិតនរណាស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ ក៏ស្គាល់អត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួនឯង យល់អំពីតម្លៃនៃជីវិត និងមានជីវិតអស់កល្បជានិច្ច។ ទេវវិជ្ជាជាវិទ្យាសាស្រ្តពិតប្រាកដ ដែលអាចជឿទុកចិត្តបាន ដ្បិតគោលនៃមុខវិជ្ជាពិសេសនេះ មកពីព្រះជាម្ចាស់ផ្ទាល់ ទ្រង់ដែលជាសេចក្ដីពិត។

៤. ដោយនិពន្ធកូនសៀវភៅនេះ ខ្ញុំបាទមានបំណងចង់ជួយមិត្តអ្នកអានឲ្យយល់កាន់តែច្បាស់ អំពីចលនាសំខាន់ៗនៃទេវវិជ្ជាសម័យទំនើប ក្នុងគ្រីស្តសាសនា ទាំងនិកាយកាតូលិក និងប្រូតេស្តង់ផង។ ក្នុងឋានៈជាបូជាចារ្យ ខ្ញុំបានចំណាយពេលវេលាជាច្រើន ដើម្បីសិក្សា និងស្វែងយល់អំពីអត្ថន័យនៃគ្រីស្តសាសនា គឺខ្ញុំចង់ស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ និងខ្លួនឯងឲ្យបានកាន់តែជ្រាលជ្រៅតែម្តង។ ក្នុងការស្វែងរកនេះ ខ្ញុំបានចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងអំពីសៀវភៅរបស់លោកសា ស្រ្តាចារ្យ André Léonard ដែលមានចំណងជើងថា៖ “Foi et philosophies” (ជំនឿ និងទស្សនវិជ្ចាផ្សេងៗ)។ ក្នុងស្នាដៃរបស់លោក លោកក៏រៀបរាប់អំពីទេវវិទូសម័យទំនើបក្រោមឥទ្ធិពលនៃចលនាសំខាន់ៗនៃទស្សនវិជ្ជា។ ដោយ​សារខ្ញុំធ្លាប់បាននិពន្ធសៀវភៅអំពីទស្សនវិជ្ជា ខ្ញុំនឹងគ្រាន់តែសង្ខេបមេរៀនផ្សេងៗរបស់លោក Léonard អំពីទេវវិទូសំខាន់ៗ។

៥. ចំពោះក្រុមប្រូតេស្តង់យ៉ាងតឹងរឹង ដោយមានលោក ខារល៍ បារថ៍ (Karl Barth) ជាអ្នកណែនាំ អំពើបាបបានធ្វើឲ្យប្រាជ្ញារបស់មនុស្សមិនអាចស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ ដោយខ្លួនឯងបានឡើយ។ អំពើបាបបានបំផ្លាញធម្មជាតិមនុស្ស ធ្វើឲ្យយើងមិនអាចស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ និងអត្តសញ្ញាណរបស់មនុស្ស។ មានតែនៅក្នុងអង្គព្រះគ្រីស្តប៉ុណ្ណោះ ដែលមនុស្សអាចស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ និងខ្លួនឯង។ មានតែព្រះបន្ទូល ដែលព្រះជាម្ចាស់សម្ដែងឲ្យមនុស្សលោកស្គាល់ ដែលអាចជួយបំភ្លឺមនុស្សអំពីព្រះជាម្ចាស់ និងខ្លួនឯង។ លោកប្រឆាំងនឹងទេវវិជ្ជាខាងធម្មជាតិ (Natural theology) ពោលគឺដោយពឹងលើធម្មជាតិ ឬលើប្រាជ្ញារបស់ខ្លួនឯង មនុស្សមិនអាចស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ផង មិនអាចស្គាល់មនុស្សផងដែរ។ លោកបន្ថែមទៀតថា ដោយពឹងលើខ្លួនឯង មនុស្សនឹងវង្វេងច្រឡំអំពីការស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ និងខ្លួនឯង (លោកប្រើពាក្យ “Unnatur”៖ ផ្ទុយ / ប្រឆាំងនឹង ធម្មជាតិ)។

៦. ចំពោះព្រះសហគមន៍កាតូលិកវិញ មនុស្សបានប្រព្រឹត្តបាប តែបាបគ្រាន់តែធ្វើឲ្យធម្មជាតិរបស់មនុស្សរបួសប៉ុណ្ណោះ។ អំពើបាបមិនបានបំផ្លាញធម្មជាតិ ​ឬប្រាជ្ញារបស់មនុស្សឲ្យបានទាំងស្រុងទេ។ មនុស្សអាចពឹងលើខ្លួនឯង យើងមានប្រាជ្ញាអាចយល់ខ្លះៗអំពីព្រះជាម្ចាស់ អត្ថន័យនៃជីវិត និងតម្លៃរបស់មនុស្សដោយខ្លួនឯងបាន។ នៅក្នុងខ្លួនគាត់ មនុស្សមានបំណងប្រាថ្នាចង់ស្គាល់ និងស្រឡាញ់ព្រះជាម្ចាស់។ បំណងនេះមកពីធម្មជាតិរបស់យើង៖ “Homo capax Dei” មនុស្សមានសមត្ថភាពអាចស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ (លោក Karl Rahner)។ សន្ត Irenaeus សរសេរថា៖ “ជីវិតរបស់មនុស្ស គឺឲ្យស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ និងរួមរស់ជាមួយព្រះអង្គ”។ ទោះជាមនុស្សអាចមានឯករាជ្យម្យ៉ាង គឺរស់នៅដោយមិនមានទំនាក់ទំនងជាមួយព្រះជាម្ចាស់ក៏ដោយ តាមការពិត មនុស្សមានជីវិតដ៏ពេញលក្ខណៈ នៅពេលដែលគេចាប់ផ្តើមទទួលព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសរបស់ព្រះអង្គ។ សន្ត ថូម៉ាស Aquinas សរសេរថា៖ “ព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសលើកធម្មជាតិរបស់មនុស្សឡើង និងបំពេញចិត្តមនុស្សឲ្យបានពេញលេញ”។

វគ្គទី១៖
ផ្លូវនៃសកលលោក

១. Wolfhart Pannenberg (១៩២៨-២០១៤)

១. លោក Wolfhart Pannenberg ជាទេវវិទូប្រូតេស្តង់ជនជាតិអាឡឺម៉ង់ម្នាក់។ លោកធ្លាប់ធ្វើជាគ្រូបង្រៀន នៅមហាវិទ្យាល័យប្រូតេស្តង់ នៅទីក្រុង Munich និងបាននិពន្ធសៀវភោជាច្រើនអំពីព្រះគ្រីស្តវិជ្ជា។ ទោះជាលោកបានជ្រមុជទឹកកាលនៅក្មេង ក្នុងក្រុមជំនុំខាងលូធ័រក៏ដោយ ក៏លោកមិនមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងគ្រីស្តបរិស័ទឡើយ។ ពេលអាយុ១៦ឆ្នាំ លោកមានបទពិសោធន៍ខាងវិញ្ញាណ ដូចជាពន្លឺដ៏ត្រចះត្រចង់ ជាហេតុនាំឲ្យគាត់ចាប់ផ្តើមសិក្សាអំពីទស្សនវិជ្ជា និងទេវវិជ្ជា ដើម្បីយល់អំពីបទពិសោធន៍នេះ។ នៅវិទ្យាល័យ លោកគ្រូអក្សរសិល្ប៍បានលើកទឹកចិត្តគាត់ឲ្យរៀនគ្រីស្តសាសនា។ លោក Pannenberg បានកែប្រែចិត្តគំនិត ដោយសន្និដ្ឋានថា គ្រីស្តសាសនាជាសាសនាត្រឹមត្រូវតាមប្រាជ្ញា។ លោក Luther លោក Karl Barth និងលោក Hegel មានឥទ្ធិពលចំពោះលោក Pannenberg។ លោកបានសរសេរសៀវភៅជាច្រើន ជាពិសេស “ព្រាងនៃព្រះគ្រីស្តវិជ្ជា” (១៩៧៣)។ តាមលោក Pannenberg “ប្រវត្តិសាស្រ្តផ្តល់អត្ថន័យដល់ទេវវិជ្ជានៃគ្រីស្តសាសនាឲ្យបានពេញលេញ”។

២. មនុស្សមានលក្ខណៈពិសេសថា តែងតែសួរសំណួរ ចង់ផ្តល់អត្ថន័យដល់ជីវិត។ ទោះជាគេមានបំណងប្រាថ្នា ដែលគ្មានកំណត់ព្រំដែនក៏ដោយ ក៏មនុស្សរមែងតែស្លាប់ជាមិនខាន។ ចំពោះលោក Pannenberg ទស្សនវិជ្ជា ដែលជាការខិតខំរបស់មនុស្ស ដោយប្រើប្រាជ្ញាសុទ្ធសាធិ៍ មិនអាចឆ្លើយតបនឹងសំណួរផ្សេងៗ ដែលមនុស្សតែងតែសួរចំពោះខ្លួនឯង។ លោកស្វែងរកចម្លើយក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត ហើយសួរថា តើព្រះជាម្ចាស់ពិតជាបានបំពេញការរង់ចាំរបស់មនុស្សលោក ឬទេ។ លោកមិនព្រមយកចម្លើយចេញមកពីចិត្តគំនិតមនុស្ស ឬដែលមកពីព្រះអំណោយទានហួសពីធម្មជាតិ ដែលមកពីខាងលើ។

៣. លោកសង្កេតឃើញថា ក្នុងព្រះគម្ពីរ ព្រះជាម្ចាស់សម្ដែងព្រះអង្គឲ្យមនុស្សស្គាល់តាមរយៈហេតុការ ដែលកើតឡើងក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ជនជាតិអ៊ីស្រាអែល។ ព្រះជាម្ចាស់មិនសម្ដែងព្រះអង្គតែម្តង តែទ្រង់ប្រព្រឹត្តកិច្ចការផ្សេងៗចំពោះប្រជាជនរបស់ព្រះអង្គ។ ហេតុនេះ ដើម្បីស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ ត្រូវតែរង់ចាំពេលវេលាចុងក្រោយនៃប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់មនុស្ស។ គ្រាចុងក្រោយបំផុតនឹងសម្ដែងអត្ថន័យនៃអ្វីៗទាំងអស់។ ជនជាតិអ៊ីស្រាអែលជឿថា គេនឹងស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ឲ្យបានគ្រប់លក្ខណៈ នៅពេលមនុស្សនឹងរស់ឡើងវិញ។

៤. ហេតុនេះហើយ បានជានៅពេលដែលព្រះយេស៊ូមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ ទ្រង់សម្ដែងព្រះជាម្ចាស់ និងអត្ថន័យនៃអ្វីៗទាំងអស់ មុនអវសានកាលនៃពិភពលោកទៅទៀត។ តាមពិត ដោយព្រះយេស៊ូរស់ឡើងវិញ អវសានកាលនៃពិភពលោកបានចាប់ផ្តើមហើយ។ លោកសរសេរថា៖ “ព្រះជាម្ចាស់សម្ដែងព្រះអង្គ មិនមែនក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តនៃជនជាតិអ៊ីស្រាអែល តែព្រះអង្គសម្ដែងព្រះអង្គ នៅក្នុងអង្គព្រះយេស៊ូ ដែលមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ”។ ដូចចំពោះលោក Hegel លោក Pannenberg យល់ថា ប្រវត្តិសាស្រ្តសកលមានលក្ខណៈពិសេស ដើម្បីយល់អំពីអ្វីៗទាំងអស់។ ប៉ុន្តែ ចំពោះលោក Pannenberg យើងត្រូវតែរង់ចាំឲ្យមនុស្សទាំងអស់រស់ឡើងវិញ នៅក្នុងអង្គព្រះគ្រីស្ត ដើម្បីស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ និងយល់អំពីអត្ថន័យនៃប្រវត្តិសាស្រ្ត។

៥. ចំពោះលោក Pannenberg យើងអាចស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ និងអត្ថន័យនៃជីវិត ដោយសិក្សាអំពីប្រវត្តិសាស្រ្ត។ យើងអាចសរសេរម្យ៉ាងថា គ្រាន់តែរៀនអំពីប្រវត្តិសាស្រ្ត បានហើយ! សូម្បីតែការរស់ឡើងវិញរបស់ព្រះយេស៊ូជាហេតុការ ដែលបានកើតឡើងក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់មនុស្ស ដែលយើងអាចពិនិត្យមើលបាន។ ប្រវត្តិសាស្រ្តដូចជាវិទ្យាសាស្រ្ត ដែលនាំឲ្យយើងអាចដឹងថា ព្រះយេស៊ូមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ ព្រះជាម្ចាស់ជាព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គ ព្រះយេស៊ូជាព្រះបុត្រាផ្ទាល់នៃព្រះបិតា ល។ល។ ចំណះដឹងខាងប្រវត្តិសាស្រ្តនាំឲ្យមានជំនឿ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដូចលោក Luther លោក Pannenberg នឹងបន្ថែមបញ្ជាក់ថា ជំនឿខាងប្រវត្តិសាស្រ្តនេះ មិនទាន់អាចសង្រ្គោះយើងទេ។ ជំនឿ ដែលមកពីការសិក្សានៃប្រវត្តិសាស្រ្តជាលក្ខ័ខណ្ឌទុកជាមុន និងចាំបាច់ ដើម្បីឲ្យអ្នកជឿអាចផ្ញើជីវិតទាំងស្រុងលើព្រះជាម្ចាស់។ អ្នកជឿត្រូវការជឿ ដោយសិក្សាអំពីប្រវត្តិសាស្រ្តទុកជាមុនសិន ទើបពួកគេអាចជឿពិតប្រាកដ។

៦. ទោះជាលោក Pannenberg ជាគ្រីស្តបរិស័ទប្រូតេស្តង់ លោកប្រុងប្រយ័ត្នកុំឲ្យជំនឿពឹងផ្អែកតែលើអារម្មណ៍ផ្ទាល់ ឬចិត្តគំនិតរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ។ លោកអះអាងថា ប្រាជ្ញា និងប្រវត្តិសាស្រ្តពិតប្រាកដ មានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការជឿ (ផ្ទុយពីលោក Luther លោក Kierkegaard ឬលោក Bultmann)។ លោកប្រឆាំងនឹងលោក Karl Barth ដែលអះអាងថា មនុស្សយើងជឿមកពីអំណាចនៃព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់ប៉ុណ្ណោះ ដោយបដិសេធមិនព្រមផ្តល់តម្លៃដល់ការរិះគិតពិចារណារបស់មនុស្ស។ ក៏ប៉ុន្តែ យើងអាចមានអារម្មណ៍ថា លោក Pannenberg ផ្តល់តម្លៃជ្រុលពេកដល់ប្រវត្តិសាស្រ្ត ជាពិសេសជំនឿមកពីចំណុចផ្សេងៗ ដូចជាការរង់ចាំ និងបំណងប្រាថ្នារបស់មនុស្សឲ្យយល់អំពីអត្ថន័យនៃជីវិត ហើយនឹងអំពីឬទ្ធានុភាព និងពន្លឺដែលមកពីព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធផង។

២. Jürgen Moltmann (១៩២៦-២០២៤)

១. នៅសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ពួកជ្រុលនិយមណាស៊ីចាប់បង្ខំយុវជនអាឡឺម៉ង់ម្នាក់ ដែលឈ្មោះថា Jürgen Moltmann ឲ្យធ្វើជាទាហាន។ នៅឆ្នាំ ១៩៤៥ ពួកសម្ព័ន្ធមិត្តចាប់គាត់ និងដាក់គាត់ក្នុងគុក នៅប្រទេសបែលហ្ស៊ីក។ នៅទីនោះ លោកខ្មាស់នឹងអ្វីដែលជនរួមជាតិរបស់គាត់បានធ្វើចំពោះជនជាតិយូដា នៅជំរុំសម្លាប់រង្គាល។ ប៉ុន្តែ លោកជួបគ្រីស្តបរិស័ទជនជាតិអាមេរីក និងទទួលព្រះគម្ពីរ។ បន្តិចម្តងៗ លោកនឹងទៅជាគ្រីស្តបរិស័ទ។ យូរឆ្នាំក្រោយមក គាត់នឹងសរសេរថា៖ “ខ្ញុំមិនបានជួបព្រះគ្រីស្ត គឺព្រះអង្គនេះហើយ ដែលបានយាងមកជួបខ្ញុំវិញ”។ លោកទៅរៀនទេវវិជ្ជា នៅមហាវិទ្យាល័យនៃ Göttingen នៅប្រទេសអាឡឺម៉ង់។ លោកអានការសរសេររបស់លោក Luther និងលោក Kierkegaard។ លោកនឹងទៅជាសាស្រ្តាចារ្យដ៏ល្បីល្បាញម្នាក់ ជាពិសេសក្រោយពីបាននិពន្ធស្នាដៃរបស់លោក៖ “ទេវវិជ្ជានៃសេចក្ដីសង្ឃឹម” (១៩៦៤) និង “ព្រះដែលត្រូវគេឆ្កាង” (១៩៧២)។

២. ដូចលោក Pannenberg លោក Moltmann កសាងប្រព័ន្ធនៃទេវវិជ្ជា ដែលចាក់គ្រឹះលើប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់មនុស្សលោក។ ប៉ុន្តែ លោកមិនគ្រាន់តែចង់បកស្រាយប្រវត្តិសាស្រ្ត លោកក៏មានបំណងឲ្យទេវវិជ្ជាផ្លាស់ប្តូររដូវកាលនៃប្រវត្តិសាស្រ្ត។ យោងតាមលោក Marx លោកសរសេរថា៖ “ទេវវិទូមិនគ្រាន់តែបកស្រាយអត្ថន័យនៃពិភពលោក ប្រវត្តិសាស្រ្ត និងជីវិតមនុស្សលោកទេ គេមានបំណងកែប្រែអ្វីៗទាំងអស់នោះ ដោយរង់ចាំឲ្យព្រះជាម្ចាស់យាងមក”។ តាមលោក Moltmann អនាគតជាស្នូលដ៏សំខាន់នៃគ្រីស្តសាសនា ដែលផ្តល់អត្ថន័យដល់ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ យើងបកស្រាយព្រះគម្ពីរ និងប្រវត្តិសាស្រ្ត តាមអនាគត។ ព្រះជាម្ចាស់មានព្រះបន្ទូលសន្យា ដើម្បីឲ្យអ្នកជឿដើរទៅមុខ ទ្រង់មិនគ្រាន់តែសម្ដែងព្រះអង្គក្នុងធម្មជាតិ តែដើរទៅមុខអ្នកជឿ និងផ្តល់ទិដៅដល់ប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ពួកគេ។ ព្រះជាម្ចាស់មិនមែនជាព្រះដ៏មានព្រះជន្មដដែលៗ ទ្រង់ក៏បង្កើតអ្វីៗទាំងអស់សាជាថ្មីជានិច្ច។

៣. ហេតុនេះ ការរស់ឡើងវិញរបស់ព្រះយេស៊ូមិនស្ថិតនៅក្នុងអតិតកាលពីខាងក្រោយយើង។ ផ្ទុយទៅវិញការរស់ឡើងវិញស្ថិតនៅខាងមុខយើង ជាអនាគតរបស់យើង ស្របតាមព្រះបន្ទូលសន្យា ដែលព្រះជាម្ចាស់មិនទាន់បានសម្រេចនៅឡើយ។ ដើម្បីជួយយើងឲ្យគិតបែបនេះ លោក Moltmann ប្រើពាក្យ  “អនាគតរបស់ព្រះគ្រីស្តដែលមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ”។ ចំពោះលោក ដោយព្រះគ្រីស្តបានរស់ឡើងវិញ អវសានកាលនៃពិភពលោកបានចាប់ផ្តើមហើយ។ ព្រះយេស៊ូ ដែលបង្ហាញខ្លួនឲ្យក្រុមសាវ័កឃើញថា ព្រះអង្គមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ ត្រូវតែនាំយើងឲ្យស្វែងរកអនាគតនៃជីវិតរបស់យើង។

៤. ហេតុនេះហើយ បានជាគ្រីស្តបរិស័ទទទួលបេសកកម្មខិតខំប្រឹងប្រែង ដើម្បីជួយឲ្យព្រះរាជ្យព្រះជាម្ចាស់កើតមក នៅក្នុងលោកនេះ។ ព្រះសហគមន៍ប្រៀបដូចជាសហគមន៍ ដែល “ចេញធ្វើដំណើរនិរទេស”។ ព្រះសហគមន៍មិនមែនជាជម្រកស្រណុកសុខស្រួល សម្រាប់មនុស្សចាស់ជរា តែជាបន្លាជាប់ក្នុងសាច់ឈាមនៃសង្គម។ គ្រីស្តបរិស័ទត្រូវតែជួយកសាងពិភពលោកឲ្យមានយុត្តិធម៌ និងសន្តិភាព។ ទោះបីលោក Moltmann ហាក់ដូចជាភ្លេចថា ព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់បានកើតឡើង នៅក្នុងអង្គព្រះយេស៊ូក៏ដោយ ក៏លោកដាស់តឿនព្រះសហគមន៍ នៅសម័យបច្ចុប្បន្ន ឲ្យជួយរៀបចំផ្លូវ ដើម្បីព្រះរាជ្យព្រះជាម្ចាស់។ ក្នុងសម័យដ៏លំបាក លោកត្រាស់ហៅគ្រីស្តបរិស័ទឲ្យមានសេចក្ដីសង្ឃឹមជានិច្ច។

៥. ក្នុងស្នាដៃ “ព្រះជាម្ចាស់ ដែលត្រូវគេឆ្កាង” លោកបង្ហាញថា ព្រះជាម្ចាស់រងទុក្ខលំបាករួមជាមួយជនរង្រ្គោះ ព្រះអង្គផ្ទាល់ជាជនរង្រ្គោះនៃសេចក្ដីអាក្រក់។ ឈើឆ្កាងរបស់ព្រះយេស៊ូសម្ដែងថា នៅក្នុងអង្គព្រះអង្គ ព្រះអង្គឈឺចាប់ខ្លាំងណាស់ ព្រោះតែព្រះអង្គស្រឡាញ់មនុស្សលោក។ តាមការពិត លោក Moltmann រិះគន់ទស្សនវិជ្ជាក្រិកបុរាណ ដែលចាត់ទុកព្រះជាម្ចាស់ថា ជាព្រះដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ដែលមិនប្រែប្រួល ដែលឃ្លាតឆ្ងាយពីមនុស្ស មិនអើពើ ឬរវីរវល់នឹងគេ ទ្រង់ដែលមិនអាច មិនចេះ និងមិនចង់ស្រឡាញ់។

៦. លោក Moltmann បានជួយកសាងទេវវិជ្ជានៃការរំដោះផងដែរ។ នៅឆ្នាំ១៩៩៤ លោកបានធ្វើដំណើរ នៅប្រទេស San Salvador ដែលមានលោកបូជាចារ្យ និងគ្រីស្តបរិស័ទជាច្រើននាក់ ដែលបានបាត់បង់ជីវិត នៅឆ្នាំ១៩៨៩ ព្រោះតែពួកគាត់បានទាមទារឲ្យមានយុត្តិធម៌ក្នុងសង្គម។ លោកចងចាំថា ក្រោយពីទាហានបានសម្លាប់លោកបូជាចារ្យម្នាក់ គេបានរកឃើញសៀវភៅរបស់លោក Moltmann “ព្រះដែលត្រូវគេឆ្កាង” ដែលបានធ្លាក់លើសាកសពរបស់លោកបូជាចារ្យនោះ។ សៀវភៅនោះ ពេញដោយឈាម។

៣. Johann Baptist Metz (១៩២៨-២០១៩)

១. លោក Johann Baptist Metz ជាបូជាចារ្យកាតូលិកម្នាក់  និងជានិយកនៃមហាវិទ្យាល័យកាតូលិក នៅទីក្រុង Münster នៅប្រទេសអាឡឺម៉ង់ ពីឆ្នាំ ១៩៦៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៣។ រួមជាមួយលោក Karl Rahner លោកជួយបង្កើតកាសែតអន្ទរជាតិទេវវិជ្ជា Concilium។ លោកបានសរសេរសៀវភៅជាច្រើន ជាពិសេស “ដើម្បីទេវវិជ្ជានៃពិភពលោក” (១៩៧១)។ ក្រោយពី “ Auschwitz” (ជំរុំប្រល័យពូជសាសន៍របស់ពួកណាស៊ី) លោកកសាងទេវវិជ្ជានយោបាយ ដែលជម្រុញគ្រីស្តបរិស័ទឲ្យរួមគ្នា ដើម្បីកែប្រែសង្គមឲ្យបានប្រកប​ដោយយុត្តិធមិ ស្របតាមព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់។

២. លោក Johann Baptist Metz ចង់បង្ហាញថា ព្រះសហគមន៍ត្រូវតែជួយកសាងព្រះរាជ្យព្រះជាម្ចាស់ នៅក្នុងសង្គម។ លោកស្តីបន្តោសទេវវិទូថ្មីៗ ដូចជាលោក Bultmann និងលោក Rahner ថា ពួកលោកបានលើកទឹកចិត្តគ្រីស្តបរិស័ទម្នាក់ៗឲ្យរួមរស់ជាមួយព្រះជាម្ចាស់ ដោយមិនរវីរវល់នឹងបញ្ហាសង្គម។ សម្រាប់លោក Metz គ្រីស្តបរិស័ត្រូវតែចូលរួមយ៉ាងសកម្ម ក្នុងសង្គម ដើម្បីរៀបចំអវសានកាលនៃពិភពលោក ដែលព្រះជាម្ចាស់កំពុងតែកសាង។ រួមជាមួយលោក Moltmann លោកបង្ហាញថា គ្រីស្តបរិស័ទមានសេចក្ដីសង្ឃឹមលើអនាគតនៃពិភពលោក ព្រោះតែព្រះយេស៊ូមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ។

៣. ក៏ប៉ុន្តែ លោកបញ្ជាក់ថា ទោះជាគ្រីស្តបរិស័ទត្រូវតែចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងសង្គម ក៏ព្រះសហគមន៍មិនត្រូវកាន់គណបក្សនយោបាយណាមួយ ហើយព្រះរាជ្យព្រះជាម្ចាស់មិនស្ថិតនៅក្នុងសង្គមណាមួយដែរ។ ទេវវិជ្ជារបស់លោកជួយរិះគន់ស្ថាប័នផ្សេងៗនៃសង្គម ដោយមានសេរីភាព និងដោយជួយពិនិត្យមើលថា តើព្រះសហគមន៍ពិតជាធ្វើត្រឹមត្រូវ ឬទែ។ លោកប្រើពាក្យ “បម្រង់ទុកសម្រាប់អវសានកាលនៃពិភពលោក” (Eschatological reserve) កុំឲ្យព្រះសហគមន៍លូកដៃ ឬរួមចិត្តគំនិតជាមួយនឹងគម្រោងការនយោបាយណាមួយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ព្រះសហគមន៍ត្រូវប្រុងប្រយ័ត្នកុំឲ្យប្រព័ន្ធនយោបាយណាមួយបានទៅជាប្រភពនៃរដ្ឋផ្តាច់ការ។ ជាពិសេស លោកនឹកគិតដល់រដ្ឋផ្តាច់ការកុម្មុយនិស្ត នៅខាងកើតទ្វីបអឺរ៉ុប នៅសម័យនោះ។

៤. លោក Metz ដើរលើផ្លូវកណ្តាល៖ ព្រះយេស៊ូមិនបានប្រោសអ្នកជម្ងឺទាំងអស់ឲ្យបានជា លោកក៏មិនច្រឡំសង្គមមនុស្សជាមួយនឹងព្រះរាជ្យព្រះជាម្ចាស់៖ ព្រះសហគមន៍ត្រូវតែកសាងព្រះរាជ្យក្នុងសង្គម ដោយដឹងថា ព្រះរាជ្យហួសពីសង្គម។ ម្យ៉ាងទៀត ទោះបីព្រះយេស៊ូបានយាងមក ដើម្បីរំដោះមនុស្សឲ្យរួចពីបាប និងសម្ដែងអំពីការរស់ឡើងវិញ ក៏ព្រះអង្គបានប្រោសអ្នកជម្ងឺខ្លះឲ្យបានជា។ ហេតុនេះ ព្រះសហគមន៍ក៏ត្រូវប្រកាសដំណឹងល្អ ទាំងជួយធ្វើការយ៉ាងពិតប្រាកដ ដើម្បីឲ្យមនុស្សម្នាក់ៗ​នៅក្នុងសង្គមបច្ចុប្បន្នមានលក្ខណៈរស់នៅឲ្យបានប្រសើរដែរ។

៥. ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់លោក Metz ព្រះសហគមន៍មានតែតួនាទីជួយរិះគន់សង្គមឲ្យបានស្ថាបនា តែលោកមិនស្នើសុំរៀបចំកម្មវិធីនយោបាយ ឬលទ្ធិសង្គមពិតប្រាកដ។ លោកសរសេរថា៖ “អ្វីដែលព្រះសហគមន៍ត្រូវតែធ្វើ គឺរិះគន់សង្គម មិនមែនកសាងគម្រោងការសង្គមឡើយ”។ តាំងពីសតវត្សដើមនៃគ្រីស្តសាសនា ព្រះសហគមន៍បានជួយកសាងលទ្ធិសង្គម និងអាចជួយសង្គមមនុស្សឲ្យមានគម្រោងការ ច្បាស់លាស់ និងស្របតាមដំណឹងល្អ ដើម្បីឲ្យមនុស្សទាំងអស់រស់ជាមួយគ្នាប្រកបដោយយុត្តិធម៌ និងសន្តិភាព។

៦. ទេវវិជ្ជារបស់លោក Metz ជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពឯទៀត ដែលទេវវិទូខ្លះបានប្រើ ដើម្បីកសាងទេវវិជ្ជានៃការរំដោះ។ នៅឆ្នាំ ១៩៧១ លោក Gustavo Gutierrez ជាបូជាចារ្យជនជាតិ Peru ម្នាក់ ដែលបានកសាងទេវវិជ្ជា ដើម្បីឲ្យព្រះសហគមន៍លូកដៃចូលរួមយ៉ាងសកម្ម នៅលើផែនដីបច្ចុប្បន្ន ក្នុងការការពារអ្នកក្រីក្រ និងឋានៈដ៏ថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្ស។ លោកល្បីល្បាញភ្លាមៗនៅអាមេរីកខាងត្បូង និងក្នុងពិភពលោកទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ១៩៨៤ ក្រុមមេដឹកនាំព្រះសហគមន៍កាតូលិកបានបញ្ចប់ទេវវិជ្ជានេះ ដោយអះអាងថា ពួកទេវវិទូនៃការរំដោះយល់ច្រឡំសង្គមនៅលើផែនដីជាមួយនឹងព្រះរាជ្យព្រះជាម្ចាស់ ជាពិសេសគ្រីស្តបរិស័ទមិនត្រូវធ្វើតាមលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត។

វគ្គទី២៖
ផ្លូវនៃជម្រៅចិត្តរបស់មនុស្ស

១. Friedrich Schleiermacher (១៧៦៨-១៨៣៤)

១. លោក Friedrich Schleiermacher ជាកូនប្រុសរបស់បព្វជិតយោធាប្រូតេស្តង់ម្នាក់។ គាត់លែងពេញចិត្តការសិក្សារបស់គាត់ យ៉ាងឆាប់រហ័ស ហើយគាត់បានទទួលការអនុញ្ញាតពីឪពុករបស់គាត់ឲ្យចូលសកលវិទ្យាល័យ ជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃចលនាប្រាជ្ញានិយម។ លោក Schleiermacher បានអានលោក Plato លោក Aristotle លោក Spinoza លោក Kant និងលោក Fichte។ គាត់បានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំង ពីចលនាមនោសញ្ចេតនាអាឡឺម៉ង់ ជាពិសេសដោយលោក Schlegel ជាមិត្តរបស់គាត់។ លោកបានសរសេរ “សុន្ទរកថាស្តីពីសាសនា” (១៧៩៩)។ នៅឆ្នាំ ១៨០២ គាត់បានក្លាយជាគ្រូគង្វាល ទាំងបង្រៀននៅសាកលវិទ្យាល័យ​ នៅទីក្រុង Berlin។              ២. លោក Schleiermacher ជួយពន្យល់ថា គោលលទ្ធិនៃសាសនាមិនមែនជាសេចក្តីពិត ដែលព្រះជាម្ចាស់បានសម្ដែងទេ ប៉ុន្តែ ជាទម្រង់ដែលមនសិកាមនុស្សបានបង្កើតឡើង។ សម្រាប់គាត់ សាសនាមិនមែនមកពីចំណេះដឹង ឬសីលធម៌ទេ ប៉ុន្តែ ជាការដឹងច្បាស់ និងភ្លាមៗ អំពីព្រះដ៏គ្មានដែនកំណត់ ដែលមនុស្សពឹងផ្អែកទាំងស្រុង។ នេះ​ជា​អ្វី​ដែល​យើង​អាច​ហៅ​ថា “​អព្ភូតហេតុ​” ឬ “ហួសពីធម្មជាតិ”។ ដូច្នេះ លោក Schleiermacher ជាប្រភពដើមនៃ "ទ្រឹស្ដីនៃអារម្មណ៍" ផ្ទុយនឹងគោលលទ្ធិរបស់លោក Hegel។                          ៣. ចំពោះលោក Schleiermacher សាសនាមិនស្វែងរកអត្ថន័យនៃជីវិត (ដូចអស្តិរូបវិជ្ជា) ឬចង់កែប្រែជីវិតនេះ ដោយសេរីភាពរបស់មនុស្ស (ដូចសីលធម៌)។ សាសនាគ្រាន់តែជាអារម្មណ៍ប៉ុណ្ណោះ។ យើងទៅជាគ្រីស្តបរិស័ទ នៅពេលដែលយើងមានអារម្មណ៍ថា យើងពឹងផ្អែកទាំងស្រុងទៅលើព្រះជាម្ចាស់។ លោក Hegel នឹងរិះគន់លោក Schleiermacher ដោយសរសេរថា៖ “ហេតុនេះ សត្វឆ្កែជាគ្រីស្តបរិស័ទល្អជាងគេ ដ្បិតក្នុងចំណោមសត្វលោកទាំងអស់ ឆ្កែជាសត្វដែលដឹងខ្លួនច្បាស់ជាងគេថា ពឹងលើម្ចាស់របស់ខ្លួន”។ ម្យ៉ាងទៀត លោក Schleiermacher នឹងអះអាងថា មានតែអារម្មណ៍របស់យើងទេ ដែលធ្វើឲ្យលោកយេស៊ូទៅជាព្រះគ្រីស្ត ហេតុការណ៍នៃប្រវត្តិសាស្រ្ត ឬគោលលទ្ធិនៃគ្រីស្តសាសនាមិនសំខាន់ទេ។

៤. លោក Kant បានដាក់សាសនាក្នុងដែនកំណត់នៃប្រាជ្ញាយ៉ាងណា លោក Schleiermacher ក៏ដាក់សាសនាក្នុងដែនកំណត់នៃអារម្មណ៍យ៉ាងនោះដែរ។ លោកលុបចោលគោលលទ្ធិទាំងប៉ុន្មាន ដែលមកពីជំនឿនៃគ្រីស្តសាសនា (ព្រះគ្រីស្តមានសភាពជាព្រះជាម្ចាស់ ការសង្រ្គោះមនុស្សលោកដោយព្រះគ្រីស្តសោយទិវង្គតលើឈើឆ្កាង ការរស់ឡើងវិញរបស់ព្រះគ្រីស្ត និងការឡើងទៅឯស្ថានបរមសុខ ភាពព្រហ្មចារីយ៍របស់ព្រះនាងម៉ារី ល។ល។) ដោយប្រកាសថា គោលលទ្ធិនោះ គ្មានប្រយោជន៍ចំពោះយើង ដ្បិតយើងជឿមកពីអារម្មណ៍ថា យើងពឹងផ្អែកទាំងស្រុងលើព្រះ បានហើយ។

៥. តាមការពិត ទេវវិជ្ជារបស់លោក Schleiermacher មកពីមរតករបស់លោក Luther ដែលមានបួនចំណុចសំខាន់ៗជាគ្រឹះមូលដ្ឋាននៃទេវវិជ្ជារបស់លោក៖ ១. “Soli Deo Gloria” (សិរីរុងរឿងសម្រាប់តែព្រះជាម្ចាស់ប៉ុណ្ណោះ)៖ លោក Luther កោតសសើរព្រះជាម្ចាស់ប៉ុណ្ណោះ ដោយចាត់ទុកថា ធម្មជាតិមនុស្សគ្មានតម្លៃក្រោយពីបានប្រព្រឹត្តបាប។ ២. “Sola Scriptura” (ព្រះបន្ទូលតែប៉ុណ្ណោះ)៖ មានតែព្រះគម្ពីរទេ ដែលព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធបានជួយបំភ្លឺ ឯការបញ្ជូនបន្ត និងក្រុមមេដឹកនាំព្រះសហគមន៍ មកពីមនុស្សសុទ្ធសាធិ៍។ ៣. “Sola Gratia” (ព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសប៉ុណ្ណោះ)៖ មានតែព្រះជាម្ចាស់ដែលជួយសង្រ្គោះមនុស្ស ដែលគ្មានបុណ្យកសលសោះ។ ៤. “Sola Fide” (ជំនឿតែប៉ុណ្ណោះ)៖ មនុស្សបានទៅជាមនុស្សសច្ចរិតដោយជឿ មិនមែនដោយប្រព្រឹត្តអំពើល្អទេ។ ធ្វើដូច្នេះ គំនិតរបស់លោក Luther នឹងធ្វើឲ្យអារម្មណ៍របស់អ្នកជឿម្នាក់ៗទៅជារង្វាស់នៃគោលលទ្ធិរបស់ព្រះសហគមន៍។ លោកនឹងសរសេរថា៖ “ខ្ញុំមិនរវល់ថា ព្រះគ្រីស្តមានសារជាតិពីរ ឲ្យតែខ្ញុំទទួលការសង្រ្គោះ!”។ អារម្មណ៍របស់អ្នកជឿម្នាក់ៗទៅជាលក្ខណៈតែមួយនៃសេចក្ដីពិត។

៦. ទោះជាលោក Schleiermacher ដាស់តឿនគ្រីស្តបរិស័ទឲ្យប្រុងប្រយ័ត្នទទួលសេចក្ដីនៃជំនឿក្នុងការរស់នៅរបស់ពួកគេម្នាក់ៗ ក៏លោកបានទៅជាគ្រឹះមូលដ្ឋាននៃចលនារបស់ក្រុមប្រូតេស្តង់សេរី (Liberal Protestantism) នៅសតវត្សទី១៩ និងទី២០ ដែលបានបោះបង់ចោលគោលលទ្ធិសំខាន់ៗ និងការសិក្សា តាមរបៀបវិទ្យាសាស្រ្ត នៃអត្ថបទដំណឹងល្អ ដោយអះអាងថា ស្នូលនៃជំនឿមិនទាក់ទងនឹងប្រវត្តិសាស្រ្ត និងអស្តិរូបវិជ្ជាឡើយ។ ចំពោះពួកប្រូតេស្តង់សេរី មានតែអារម្មណ៍របស់អ្នកជឿម្នាក់ៗទេ ដែលចាក់ឬសនៃលក្ខណៈពិតប្រាកដនៃជំនឿ។

២. Rudolf Bultmann (១៨៨៤-១៩៧៦)

១. លោក Rudolf Bultmann ជាទេវវិទូជនជាតិអាឡឺម៉ង់ម្នាក់ ដែលបានទៅជាលោកគ្រូសាស្រ្តាចារ្យដ៏ល្បីល្បាញខាងព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី។ លោកសួរសំណួរថា៖ តើមនុស្សយើងសព្វថ្ងៃអាចស្តាប់ និងទទួលព្រះបន្ទូលព្រះជាម្ចាស់យ៉ាងដូចម្ដេច? ក្នុងគ្រីស្តសាសនា មានគោលលទ្ធិខ្លះៗ ដែលលោក Bultmann ហៅថា ទេវកថា (Myth) ដែលមនុស្សទំនើបនៅសម័យវិទ្យាសាស្រ្តមិនអាចទទួលបានទេ។ ហេតុនេះ ព្រះជាម្ចាស់ប្រសូតជាមនុស្ស ព្រះអង្គកើតមកពីស្រ្តីព្រហ្មចារីយ៍ម្នាក់ ព្រះកាយព្រះគ្រីស្តមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ ល។ល។ ហាក់បីដូចជារឿងប្រឌិត ដែលមិនគួរជឿ។ វិទ្យាសាស្រ្តអាចពន្យល់អ្វីៗទាំងអស់ក្នុងសកលលោក ហេតុនេះ លោក Bultmann មិនព្រមជឿថា ព្រះជាម្ចាស់យាងមកធ្វើអន្ទរគមន៍ក្នុងលោកនេះ។

 ២. លោកអះអាងថា យើងមិនអាចស្គាល់អ្វីអំពីព្រះយេស៊ូបានឡើយ (NO QUEST) ដ្បិតសេចក្ដីទាំងប៉ុន្មានអំពីព្រះអង្គមកពីសហគមន៍គ្រីស្តបរិស័ទតែប៉ុណ្ណោះ។ យើងមិនអាចស្គាល់ព្រះយេស៊ូតាម “សាច់ឈាម” របស់ព្រះអង្គទេ។ ដូចលោក​ Luther លោក Bultmann មិនព្រមទទួលសេចក្តីទាំងប៉ុន្មានរបស់ព្រះយេស៊ូ ដែលមានកើតឡើងក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺលោកទទួលតែសេចក្ដី ដែលមានអត្ថន័យសម្រាប់ជំនឿប៉ុណ្ណោះ។ លោកមិនចាប់អារម្មណ៍អំពីព្រះយេស៊ូផ្ទាល់ គឺលោកចាប់អារម្មណ៍អំពីសេចក្ដីទាំងប៉ុន្មាន ដែលអាចជួយពង្រឹងជំនឿរបស់លោកប៉ុណ្ណោះ។ “ខ្ញុំមិនរវីរវល់ថា ព្រះយេស៊ូបានលើកលែងទោសឲ្យលោកសាខេនោះឡើយ សំខាន់ គឺព្រះយេស៊ូលើកលែងទោសឲ្យខ្ញុំ” = ជំនឿនិយម។ សម្រាប់លោក របៀបដែលព្រះគ្រីស្តសង្រ្គោះខ្ញុំសំខាន់ជាងព្រះគ្រីស្តផ្ទាល់។

៣. តើលោកយេស៊ូ និងព្រះគ្រីស្តទាក់ទងនឹងគ្នាយ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះ? តាមព្រះសមគមន៍ គឺជាមនុស្សតែម្នាក់គត់ ប៉ុន្តែ តាមលោក Bultmann ឯកភាពនេះ គ្មានប្រយោជន៍សម្រាប់អ្នកជឿពិតប្រាកដនោះទេ។ ពួកអ្នកជឿបានបង្កើតធម៌ជឿរបស់ពួកគេលើលោកម្នាក់ ដែលយើងមិនអាចដឹងច្បាស់ថា លោកពិតជាបានរស់នៅលើផែនដីនេះ ឬទេ។ សម្រាប់លោក Bultmann សំខាន់ គឺធម៌ជឿរបស់សមគមន៍ពួកអ្នកជឿប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនពឹងលើសេចក្ដីពិតខាងប្រវត្តិសាស្រ្តឡើយ។ មានតែបទពិសោធន៍ខាងវិញ្ញាណអំពីព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់ទេ ដែលអាចជឿទុកចិត្តបាន។ អ្វីដែលជួយសង្រ្គោះខ្ញុំ គឺមិនមែនគោលលទ្ធិផ្សេងៗអំពីប្រវត្តិសាស្រ្តនៃព្រះបន្ទូលប្រសូតជាមនុស្ស តែជាព្រះបន្ទូល ដែលព្រះជាម្ចាស់មានសម្រាប់ខ្ញុំឥឡូវនេះ។

៤. លោក Bultmann ហៅទ្រឹះស្តីរបស់លោកនេះថា៖ “Demythologisation” នៃគ្រីស្តសាសនា។ តាមការពិត លោកមិនចោលគោលលទ្ធិនៃគ្រីស្តសាសនាទាំងប៉ុន្មាន ដែលហាក់ដូចជាប្រឆាំងនឹងវិទ្យាស្រ្តទេ។ លោកស្វែងរកអត្ថន័យពិតប្រាកដនៃគោលលទ្ធិ ដោយពឹងផ្អែក (មិនមែនលើអារម្មណ៍ ដូចលោក Schleiermacher) លើការរស់នៅ (អត្តិភាព) របស់មនុស្ស។ យោងតាមការយល់ឃើញរបស់លោកទស្សនវិទូ  Heidegger[1] លោក Bultmann នឹកឈើញតែចំណុចណា ដែលមានប្រយោជន៍ក្នុងការរស់នៅ (អត្តិភាព) ចំពោះយើងម្នាក់ៗ៖ ឧ. បើយើងចាត់ទុកថា ការប្រសូតពីស្រ្តីព្រហ្មចារីយ៍ ជាហេតុការណ៍ខាងប្រវត្តិសាស្រ្ត មនុស្សសម័យទំនើបនឹងមិនព្រមទទួលគោលលទ្ធិនេះទេ។ ប៉ុន្តែ យើងអាចចាត់ទុកគោលលទ្ធិនេះ ដូចជាព្រះបន្ទូលហួសពីសមត្ថភាពរបស់ខ្ញុំ ដែលព្រះជាម្ចាស់ជាព្រះដ៏ខុសប្លែកពីមនសុស្ស មានចំពោះមនុស្សលោក។

៥. ចំពោះមនុស្សសម័យទំនើប ព្រះឈើឆ្កាងជារឿងលេលា ដែលមិនអាចទទួលយកបាន។ ប៉ុន្តែ រួមជាមួយលោក Heidegger[2] បើយើងចាត់ទុកថា មនុស្សអាចវង្វេងឈ្លាតឆ្ងាយពីការរស់នៅពិតប្រាកដ ដោយបែរមុខទៅរកជីវិត ដែលគ្មានន័យ យើងក៏អាចយល់ថា ឈើឆ្កាងអាចជួយខ្ញុំឲ្យយល់អំពីការវិនាសកម្មរបស់ខ្ញុំ ដើម្បីឲ្យខ្ញុំមានជីវិតពេញលេញ ដោយដឹងថា ព្រះជាម្ចាស់បានលើកលែងទោស។ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តីបែបនេះនឹងណែនាំលោក Bultmann ឲ្យមិនចាប់អារម្មណ៍អំពីព្រះគ្រីស្តផ្ទាល់ និងអំពីការរស់ឡើងវិញរបស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះលោក ការរស់ឡើងវិញ ជារឿងទេវកថា ហើយលោកមិនសូវរវីរវល់អំពីអនាគតរបស់ព្រះយេស៊ូផ្ទាល់តែម្តង៖ សំខាន់ គឺព្រះបន្ទូលនៅលើឈើឆ្កាង ដែលកែប្រែជីវិតខាងវិញ្ញាណរបស់ខ្ញុំ ដោយលើកលែងទោសបាបរបស់ខ្ញុំ។

៦. នៅឆ្នាំ១៩៥៣ សាវ័កម្នាក់របស់លោក Bultmann គឺលោក Käsemann បើកសន្និសីទ Die neue Jesus-Frage ដោយអះអាងថា ទោះបីយើងមិនអាចបង្ហាញភស្តុតាងខាងវិទ្យសាស្រ្តថា អត្ថបទសម្ពន្ធមេត្រីថ្មីពិតប្រាកដ ឬទេ យ៉ាងណាក៏ដោយ​ ក៏អត្ថបទទាំងអស់នោះជាការនឹករលឹកអំពីលោកយេស៊ូ ដែលបានរស់នៅលើផែនដីនេះដែរ។ ធម៌ជឿចាក់គ្រឹះក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺយើងជឿទុកចិត្តលើអត្ថបទដំណឹងល្អឡើងវិញ (NEW QUEST) ទាំងដឹងថា អត្ថបទនោះ មិនមែនជាអត្ថបទខាងវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើបទេ ប៉ុន្តែ អ្នកនិពន្ធអត្ថបទនោះ មានគម្រោងការណ៍ខាងទេវវិទ្យា។ លោកសរសេរថា៖ “ហេតុការណ៍នៃបុណ្យចម្លងជាស្ពានរវាងលោកយេស៊ូ និងព្រះគ្រីស្ត គឺសហគមន៍ដំបូងបានយល់ឃើញច្បាស់ថា យើងមិនអាចយល់លោកយេស៊ូ ដែលបានរស់នៅលើផែនដីនេះ ដោយលុបបំបាត់បុណ្យចម្លង ហើយបើយើងលុបបំបាត់សេចក្ដីទាំងប៉ុន្មានអំពីលោកយេស៊ូខាងប្រវត្តិសាស្រ្ត យើងក៏មិនអាចយល់ព្រះយេស៊ូជាព្រះគ្រីស្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវបានឡើយ”។

៣. លោក Karl Rahner (១៩០៤-១៩៨៤)

១. តាមគោលការណ៍នៃគ្រីស្តសាសនា ព្រះជាម្ចាស់ជាព្រះដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ហួសពីអ្វីៗទាំងអស់ ដែលព្រះអង្គបានបង្កើតមក ទ្រង់ក៏មិនត្រូវការមនុស្ស ឬសត្វលោកណាមួយ ដើម្បីបានទៅជាព្រះដ៏ល្អឥតខ្ចោះ។ ព្រះជាម្ចាស់មិនត្រូវការសេចក្ដីស្រឡាញ់របស់មនុស្ស ដ្បិតព្រះអង្គផ្ទាល់ជាព្រះត្រៃឯក ព្រះបិតា ព្រះបុត្រា និងព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ ដែលរួមជាមួយគ្នាដោយក្តីស្រឡាញ់។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ដោយមានសេរីភាពពេញទី ព្រះជាម្ចាស់បានបង្កើតមនុស្ស ហើយទ្រង់ក៏សព្វព្រះហឫទ័យឲ្យរួមរស់ជាមួយគេ ដើម្បីឲ្យគេទៅជាបុត្រធិតារបស់ព្រះអង្គ៖ “កូន​ចៅ​ជា​ទី​ស្រឡាញ់​អើយ! ពេល​នេះ យើង​ទាំង​អស់​គ្នា​ជា​បុត្រ‌ធីតា​របស់​ព្រះ‌ជាម្ចាស់ ហើយ​ដែល​យើង​នឹង​ទៅ​ជា​យ៉ាង​ណាៗ​នោះ ព្រះ‌អង្គ​ពុំ​ទាន់​សម្ដែង​ឲ្យ​យើង​ដឹង​នៅ​ឡើយ​ទេ។ ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ព្រះ‌គ្រីស្ត​យាង​មក​ដល់ យើង​នឹង​បាន​ដូច​ព្រះ‌អង្គ​ដែរ ដ្បិត​ព្រះ‌អង្គ​មាន​ភាព​យ៉ាង​ណា យើង​នឹង​ឃើញ​ព្រះ‌អង្គ​យ៉ាង​នោះ” (១ យហ ៣,២)។

២. ក៏ប៉ុន្តែ មនុស្សយើងមិនអាចទៅជាបុត្រធិតារបស់ព្រះជាម្ចាស់ដោយខ្លួនឯងបានឡើយ។ យើងត្រូវការព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសរបស់ព្រះអង្គ គឺយើងត្រូវការឲ្យព្រះជាម្ចាស់យាងមកជួយ។ ព្រះអំណោយទានឲ្យទៅជាបុត្រធិតារបស់ព្រះជាម្ចាស់ ជាព្រះអំណោយទានហួសពីធម្មជាតិរបស់មនុស្ស។ ម្យ៉ាងទៀត មនុស្សយើងក៏គ្មានសិទ្ធិទាមទារឲ្យបានទៅជាបុត្រធិតាផងដែរ (ដើម្បីយល់សេចក្ដីនេះ៖ ឧបមាថា ខ្ញុំអាចទៅជាមិត្តភ័ក្តិរបស់មនុស្សម្នាក់ ដែលខ្ញុំស្រឡាញ់ លុះត្រាតែគេសុខចិត្តទទួលខ្ញុំ។ ខ្ញុំមិនអាចទាមទារសិទ្ធិនឹងធ្វើជាមិត្តរបស់គេបានឡើយ)។ ព្រះជាម្ចាស់ប្រោសប្រទានព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសមកយើង ដើម្បីឲ្យរួមរស់ជាមួយព្រះអង្គ ជាព្រះអំណោយទានសុទ្ធសាធិ៍ (ដោយឥតគិតថ្លៃ)។ ចំពោះលោក Hegel វិញ ព្រះជាម្ចាស់ត្រូវតែ បង្កើតមនុស្សលោក និងសម្ដែងព្រះអង្គឲ្យគេស្គាល់ ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត ដើម្បីបានទៅជាព្រះដ៏ពេញលក្ខណៈ។ តាមគ្រីស្តសាសនា ព្រះជាម្ចាស់មិនត្រូវការមនុស្ស តែព្រះអង្គបង្កើតគេ ព្រោះតែព្រះអង្គស្រឡាញ់គេ។

៣. ដើម្បីអាចទទួលព្រះអំណោយទាននៃព្រះហឫទ័យសន្តោសរបស់ព្រះជាម្ចាស់ ធម្មជាតិមនុស្សក៏ត្រូវតែមានឯករាជ្យម្យ៉ាង គឺមនុស្សត្រូវតែអាចពឹងលើខ្លួនឯង ដោយមិនចាំបាច់យកព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសរបស់ព្រះជាម្ចាស់ ដើម្បីរស់ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។ ទោះជាមនុស្សមិនទទួលព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសក៏ដោយ គេក៏អាចមានជីវិតពោរពេញដោយអត្ថន័យដែរ។ ព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសមិនចាំបាច់ ដើម្បីឲ្យមនុស្សសម្រេចគោលដៅនៃជីវិតឲ្យបានពេញលេញ។ ហេតុនេះ ទោះជាមនុស្សមិនព្រមជឿលើព្រះណាមួយយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏គេអាចមានជីវិតឲ្យបានល្អប្រសើរ។ ព្រះជាម្ចាស់មិនត្រូវការប្រោសប្រទានព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសរបស់ព្រះអង្គ ដើម្បីឲ្យមនុស្សទៅជាមនុស្សពិតប្រាកដ។ សន្ត Irenaeus ធ្លាប់សរសេរថា៖ “សិរីរុងរឿងរបស់ព្រះជាម្ចាស់ គឺមនុស្សដែលមានជីវិត”។

៤. លោក Karl Rahner ជាទេវវិទូកាតូលិកជនជាតិអាឡឺម៉ង់ម្នាក់ ជាសមាជិក​បព្វជិត​សហាជីវិន (Jesuits) ដែលមានបំណងចង់ប្រកាដដំណឹងល្អឲ្យមនុស្សលោកទាំងអស់ស្គាល់។ លោក Rahner និពន្ធសៀវភៅមួយ ដែលមានជំណងជើងថា “ក្បួនមូលដ្ឋាននៃជំនឿ” (Fundamental Treaty of Faith)។ ក្នុង​សៀវ​ភៅនេះ លោកស្ដីបន្ថោសទេវវិទ្យាស្កូឡាស្ទីក (Scholastic) ថា ទេវវិទ្យាបែបនេះ បែកមនុស្សជាពីរផ្នែក៖ ផ្នែក​ធម្មជាតិ និង​​ផ្នែក​​ហួសពី​ធម្មជាតិ (ការប្រណីសន្តោស)​ ហើយទេវវិទ្យានេះ ដូចជាមិនទាក់​ទង​​​​​នឹង​ការ​រស់​​នៅ​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​មនុស្សលោកសព្វថ្ងៃ។ ក្នុង៩ដំណាក់កាល លោកព្យាយាម​បង្ហាញថា គ្រីស្ត​សាស​នា​បំពេញ​ជម្រៅចិត្ត​មនុស្ស​ឲ្យ​បាន​ពេញលក្ខណៈ។ លោកយកគំនិតរបស់លោក Kant ឡើងវិញ៖ យើងអាចយល់អ្វីមួយលុះត្រាតែនៅក្នុងខ្លួនយើង យើងក៏មានរចនាសម្ព័ន្ធត្រឹមត្រូវ។ ដោយប្រសូតជាមនុស្ស ព្រះជាម្ចាស់សម្របតាមអ្វីដែលមនុស្សអាចយល់បាន។

៥. ក្នុងដំណាក់កាលទាំង៣ដំបូង លោក​ចាប់​ផ្តើម​ពី​មនុស្ស ដែលតែងតែរកព្រះជាម្ចាស់។ តើ​រចនា​សម្ព័ន្ធ​របស់មនុស្សជាអ្វី បាន​ជាគេអាច​ទទួល​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់? តើមនុស្សត្រូវទៅជាយ៉ាងណា បាន​ជា​គេ​អាច​ទទួលព្រះបន្ទូលរបស់​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់បាន? គឺលោក​ចង់​បង្ហាញថា ក្នុងទីជម្រៅចិត្តមនុស្ស មានអ្វី​មួយ​ម្យ៉ាង ដែលធ្វើឲ្យគេអាចស្តាប់ និង​យល់​​ព្រះ​បន្ទូល​របស់​ព្រះជាម្ចាស់។ មនុស្សមានសភាវៈហួសពីធម្មជាតិ (Supernatural Existential) (ដូចជាឧបការណ៍ក្នុងចិត្ត ដើម្បីឲ្យគេអាចមានទំនាក់ទំនង​ជា​មួយព្រះជាម្ចាស់)។​ ដូច្នេះ ដើម្បី​ធ្វើ​ទេវវិទ្យា​យ៉ាង​ត្រឹមត្រូវ ត្រូវតែធ្វើទស្សនវិទ្យាផងដែរ។ បើ​យើង​ចង់​និយាយ​អំពីព្រះជាម្ចាស់ យើងក៏ត្រូវនិយាយអំពី​មនុស្ស​ផង​ដែរ។​ សម្រាប់​​លោក Rahner មនុស្ស​តែង​តែ​ស្វែង​រកគោលដៅនៃជីវិត មានបំណង​ឥត​ឈប់​​ឈរ​​ទៅ​រក​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់ ជា​អ្នក​​រង់​ចាំ​ព្រះអង្គ​ជា​និច្ច ទាល់​តែបានអស់ចិត្ត។

៦. ចាប់ពីដំណាក់កាលទី៤ លោកអះអាងថា ព្រះជាម្ចាស់យាងមករកមនុស្ស ស្វែង​រក​មនុស្ស ហើយព្រះអង្គគង់នៅក្នុងជម្រៅចិត្តមនុស្ស។ លោកចង់បង្ហាញថា ការ​ប្រណី​សន្តោស​ស្ថិត​ក្នុង​ធម្មជាតិមនុស្សតែម្តង។ សភាវៈហួសពីធម្មជាតិនេះ ជាព្រះអំណោយទាននៃ​ការប្រណីសន្តោស​រួស​ស្រេច​ទៅហើយ។ ហេតុនេះហើយ បានជាលោកសរសេរថា មនុស្សភាគច្រើនដូចជាគ្រីស្តបរិស័ទ ដែល​មិនដឹងខ្លួន ពួកគេជាគ្រីស្តបរិស័ទ​អនាមិក (“Anonymous Christians”) គឺអស់អ្នក ដែល​ស្វែង​រក​ព្រះ​ជាម្ចាស់ ដោយមានឆន្ទះល្អ និង​ប្រព្រឹត្ត​​អំពើ​ល្អ។ មានគេស្ដីលោកថា លោកយល់ច្រឡំការសម្ដែងរបស់ព្រះជាម្ចាស់ក្នុងអង្គព្រះគ្រីស្ត ដែលមាន​តែ​គ្រីស្តបរិស័ទទទួល និងស្គាល់ ជាមួយនឹងការប្រណីសន្តោស ដែល​ព្រះជាម្ចាស់​ប្រោស​ប្រទាន​ឲ្យ​មនុស្ស​ទាំងអស់ ដើម្បីសង្រ្គោះពួកគេ។ សម្រាប់លោក Rahner ហាកដូចជាមិនចាំបាច់ឲ្យព្រះគ្រីស្តសម្ដែងព្រះជាម្ចាស់ឡើយ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោកបានជួយរៀបចំមហាសន្និបាត វ៉ាទីកង់ទី២ ដោយជួយបំភ្លឺចិត្តគំនិតគ្រិស្តបរិស័ទនៅសម័យនោះ ឲ្យយល់ឃើញថា ព្រះជាម្ចាស់គង់ នៅក្នុងចិត្តមនុស្សទាំងអស់ ជួយសង្រ្គោះពួកគេទាំងអស់គ្នា តាមព្រះ​ហឫទ័យ​ប្រណី​សន្តោស​របស់​ព្រះ​អង្គ។ លើសពីនេះទៅទៀត លោកបានជួយយើងឲ្យមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងសាសនាដទៃ ដែល​ជា “រស្មីនៃសេចក្ដីពិត”។

[1] ចំពោះលោក Heidegger មនុស្សជា Dasein៖ មានតែមនុស្សទេ ដែលមានអត្តិភាព ដ្បិតមនុស្សអាចដឹងខ្លួនអំពីជីវិតរបស់ខ្លួនឯង។ ម្យ៉ាងទៀតមានតែអត្តិភាពទេ ដែលអាចបំពេញចិត្តគំនិតមនុស្សទេ។
[2] ចំពោះលោក Heidegger ដោយចាប់អារម្មណ៍លើភាវៈច្រើនជាងអត្ថន័យនៃជីវិត មនុស្សមិនរស់នៅឲ្យបានពេញលក្ខណៈ និងដើរឆ្ពោះទៅសេចក្ដីស្លាប់។

វគ្គទី៣៖
ផ្លូវនៃព្រះជាម្ចាស់

១. សន្តថូម៉ាស Aquinas (១២២៥-១២៧៤)

១. លោកថូម៉ាស Aquinas កើតមកនៅឆ្នាំ១២២៥ នៅប្រទេសអ៊ីតាលី និងទទួលមរណភាណនៅឆ្នាំ១២៧៤ ក្រោយពីបានបង្រៀនទស្សនវិជ្ជាតាមបែបគ្រីស្តសាសនា ទូទាំងទ្វីបអឹរ៉ូប។ ទោះជាលោកមិនមែនជាទេវវិទូសម័យទំនើបក៏ដោយ ក៏លោកមានឥទ្ធិពលដ៏អស្ចារ្យលើទេវវិជ្ជានៃព្រះសហគមន៍ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ លោកបានចាក់គ្រឹះមូលដ្ឋាននៃទេវវិជ្ជាកាតូលិកតែម្តង។ ហេតុនេះ យើងក៏ត្រូវតែណែនាំលោកឲ្យមិត្តអ្នកអានស្គាល់ដែរ។ លោកជាអ្នកបួសក្នុងក្រុមគ្រួសារបុព្វជិត ដូមីនីកូ (Dominico)។ នៅសម័យរបស់លោក គេរកឃើញឯកសារទាំងប៉ុន្មានរបស់លោក Aristotle ឡើងវីញ។ លោកថូម៉ាសយល់ឃើញថា ទស្សនវិជ្ជារបស់លោក Aristotle ជាទស្សនវិជ្ជាដ៏ល្អបំផុត ដើម្បីយល់អំពីអ្វីៗទាំងអស់។ ហេតុនេះ លោកយកទស្សនវិជ្ជារបស់លោក Aristotle ដើម្បីជួយពន្យល់សេចក្ដីនៃជំនឿរបស់គ្រីស្តសាសនា។ លោកថូម៉ាសយល់ថា មនុស្សមិនអាចស្គាល់សេចក្ដីពិតដោយខ្លួនឯងបានឡើយ បានជានៅក្នុងអង្គព្រះយេស៊ូគ្រីស្ត ព្រះជាម្ចាស់យាងមករកមនុស្ស ដើម្បីសម្ដែងឲ្យគេស្គាល់អត្ថន័យនៃជីវិត។ លោកថូម៉ាសយល់ថា គ្រីស្តសាសនាជាសេចក្ដីពិតពេញលេញ ប៉ុន្តែ មនុស្សត្រូវតែមានចិត្តទូលាយ និងបន្ទាបខ្លួន ដើម្បីទទួលស្គាល់សេចក្ដីនេះ។

២. តើមានព្រះជាម្ចាស់ ឬទេ? ក្បួនទេវវិទ្យារបស់សន្តថូម៉ាមាន៣ភាគ។ ភាគទី១និយាយអំពីព្រះជាម្ចាស់ និងវត្តមានរបស់ព្រះអង្គក្នុងពិភពលោក និងសត្វលោក។ ភាគទី២និយាយអំពីវត្តមានរបស់ព្រះជាម្ចាស់នៅក្នុងព្រលឹងវិញ្ញាណរបស់មនុស្សសុចរិត។ ភាគទី៣និយាយអំពីវត្តមានរបស់ព្រះជាម្ចាស់ ក្នុងព្រះគ្រីស្ត និងក្នុងព្រះកាយព្រះគ្រីស្ត គឺព្រះសហគមន៍។ សន្តថូម៉ាសរិះគិតអំពីវត្តមានរបស់ព្រះជាម្ចាស់ក្នុងអ្វីៗទាំងអស់។ ប៉ុន្តែ យើងអាចសួរខ្លួនឯងថា តើមានព្រះជាម្ចាស់ ឬទេ? លោកពន្យល់ថា មាន៥ផ្លូវ ដែលបង្ហាញថា មានព្រះជាម្ចាស់មែន។

៣. ប៉ុន្តែ សូមសួរសិន៖ តើមនុស្សលោកអាចយល់អំពីព្រះជាម្ចាស់យ៉ាងដូចម្ដេច? ដោយជឿព្រះគម្ពីរតែម្តង។ ប៉ុន្តែ សន្តថូម៉ាសប្រាប់យើងថា ព្រះគម្ពីរផ្ទាល់ប្រាប់យើងថា មានផ្លូវមួយផ្សេងទៀត ដើម្បីស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់។ ក្នុងព្រះគម្ពីរ រ៉ូម ១,២០ សន្តប៉ូលប្រាប់យើងថា មនុស្សទាំងអស់អាចដឹងថា មានព្រះជាម្ចាស់ តាមរយៈសោភ័ណភាព និងភាពល្អសប្បុរសនៃពិភពលោក។ សន្តប៉ូលគ្រាន់តែរំឭកកណ្ឌព្រះគម្ពីរព្រះប្រាជ្ញាញ្ញាណ (១៣,១-៩) ដែលអះអាងថា ទោះបីយើងមិនស្គាល់ព្រះគម្ពីរ មនុស្សអាចដឹងថា មានព្រះជាម្ចាស់ ព្រោះតែបទពិសោធន៍ និងការរិះគិត អំពីពិភពលោក ជាស្នាព្រះហស្តរបស់ព្រះជាម្ចាស់។ ក្រោយមក សន្តថូម៉ាសយល់ថា មានទស្សនវិទូបុរាណជាច្រើន ដែលអះអាងថា មានព្រះជាម្ចាស់ពិតប្រាកដមែន។ ទោះបីគេមិនដែលអានព្រះគម្ពីរក៏ដោយ ក៏មនុស្សអាចដឹងថា មានព្រះជាម្ចាស់។ សន្តថូម៉ាសបង្រៀនថា ដោយសារប្រាជ្ញា មនុស្សអាចដឹងថា មានព្រះជាម្ចាស់។​ ធម្មជាតិមនុស្សធ្វើឲ្យយើងអាចដឹងថា មានព្រះមួយអង្គជាប្រភពនៃអ្វីៗទាំងអស់។

៤. ក៏ប៉ុន្តែ សន្តថូម៉ាសប្រាប់យើងថា យើងមិនអាចស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ឲ្យបានច្បាស់ និងឲ្យបានពេញលក្ខណៈ​ បានឡើយ។ មនុស្សទាំងអស់យល់បន្តិចបន្តួចថា មានព្រះជាម្ចាស់។ យើងអាចមានការសង្ស័យអំពីវត្តមានរបស់ព្រះជាម្ចាស់ផងដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត មានតែមនុស្ស ដែលមានពេលវេលា និងដែលមានចិត្តចង់ដឹង ដែលអាចរីកចម្រើនក្នុងការស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់។ សន្តថូម៉ាសយល់ថា ការស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ដោយខ្លួនឯងពិតជាពិបាក ហើយមិនអាចនាំយើងឲ្យស្គាល់ព្រះអង្គឲ្យបានពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ គាត់អះអាងថា ក្រោយពីបានចំណាយពេលវេលាច្រើន អ្នកខ្លះ អាចយល់ថា មានព្រះជាម្ចាស់ ដ្បិតមានផ្លូវផ្សេងៗតាមទស្សនវិជ្ជា និងតាមប្រាជ្ញា ដែលបង្ហាញថា ពិតជាមានព្រះជាម្ចាស់មែន។

ដូច្នេះ តើយើងដឹងថា មានព្រះជាម្ចាស់ យ៉ាងដូចម្ដេច? សន្តថូម៉ាសយល់ថា យើងអាចស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ដោយសារបទពិសោធន៍របស់យើងក្នុងពិភពលោកនេះ។ ពិភពលោកជាទីសម្គាល់ជួយយើងឲ្យស្វែងរកព្រះជាម្ចាស់។យើងដឹងអំពីហេតុមួយ ដោយសារផលនៃហេតុនោះ៖ ឧ. បើខ្ញុំបើកឡាន ហើយខ្ញុំឃើញផ្សែងខាងមុខខ្ញុំ ខ្ញុំអាចយល់ថា មានភ្លើងនៅខាងមុខនោះ ទោះជាខ្ញុំមើលភ្លើងនោះមិនឃើញ។ ខ្ញុំមិនអាចឃើញភ្លើង ប៉ុន្តែ ដោយសារផ្សែង ខ្ញុំអាចយល់ថា មានភ្លើងមែន។ ខ្ញុំមើលហេតុមិនឃើញ តែខ្ញុំឃើញផលរបស់ហេតុនេះ។ យើងអាចធ្វើតាមរបៀបនេះជាមួយព្រះជាម្ចាស់ដែរ។ យើងមើលព្រះជាម្ចាស់មិនឃើញ ប៉ុន្តែ យើងអាចឃើញពិភពលោកនៅជុំវិញយើង។ ដោយសារពិសោធន៍អំពីពិភពលោក យើងអាចយល់ថា មានព្រះជាម្ចាស់ ដែលគង់នៅ ហាក់ដូចជាព្រះអង្គលាក់លៀមខាងក្រោយ។ ត្រូវតែមានព្រះមួយអង្គ ដែលជាប្រភពនៃភាពល្អប្រសើរ សោភ័ណភាព ភាពល្អសប្បុរស សណ្ដាប់ធ្នាប់នៃពិភពលោក។

៥. ឥឡូវនេះ សូមរិះគិតអំពីផ្លូវទាំង៥របស់សន្តថូម៉ាស៖

ផ្លូវទី១៖ ក្នុងពិភពលោក អ្វីៗទាំងអស់ប្រែប្រួលជានិច្ច។ សម្រាប់ថូម៉ាស ចលនាទាំងអស់នោះមកពីដើមហេតុដំបូង ដែលគ្មានចលនា និងធ្វើឲ្យអ្វីៗទាំងអស់មានចលនា។ យើងហៅព្រះជាម្ចាស់ដើមហេតុទីមួយនេះ ហើយដែលប្រៀបធៀបដូចជាគ្រឿងម៉ាស៊ីន ដែលធ្វើឲ្យអ្វីៗទាំងអស់មានចលនា និងអាចប្រែប្រួលបាន។

ផ្លូវទី២៖ អ្វីៗទាំងអស់នៅក្នុងពិភពលោកមិនមែនមកពីខ្លួនឯង មិនមែនជាដើមហេតុរបស់ខ្លួនឯង។ យើងមិនបានបង្កើតខ្លួនឯងទេ។ យើងហៅព្រះជាម្ចាស់ អ្នកដែលមានជីវិតដោយខ្លួនឯង ដោយមិនពឹងផ្អែកលើសត្វលោកផ្សេងទៀត ដែលគ្មានដើមហេតុ ហើយដែលចែករំលែកព្រះជន្មរបស់ព្រះអង្គដល់សត្វលោកឯទៀតៗ។

ផ្លូវទី៣៖ ក្នុងពិភពលោក យើងអាចយល់ឃើញថា មានសត្វលោក “មិនចំាបាច់” គឺអាចមានជីវិត ឬទេ។ សត្វលោកទាំងអស់នោះ បានចាប់ផ្តើមមានជីវិត ហើយនឹងបាត់បង់ជីវិតនេះនៅពេលខាងមុខ។ យើងហៅព្រះជាម្ចាស់ អ្នកដែលមានជីវិតអស់កល្បជានិច្ច ហើយដែលបានបង្កើតសត្វលោក ដែលអាចកើត និងស្លាប់។

ផ្លូវទី៤៖ សន្តថូម៉ាសយល់ថា សត្វលោកនីមួយៗមានភាពល្អឥតខ្ចោះផ្ទាល់ខ្លួន៖ សត្វលោកនីមួយៗមានជីវិត ល្អសប្បុរស មានសោភ័ណភាព...។ យើងហៅព្រះជាម្ចាស់ប្រភពនៃជីវិត ភាពល្អសប្បុរស សោភ័ណភាព... នៃសត្វលោកទាំងអស់ ដែលចូលរួមចំណែកក្នុងភាពល្អឥតខ្ចោះរបស់ព្រះអង្គ តាមលក្ខណៈរៀងៗខ្លួន។

ផ្លូវទី៥៖ ក្នុងធម្មជាតិ អ្វីៗទាំងអស់មានគោលដៅរៀងៗខ្លួន។ ឧ. សត្វឃ្មុំមានគោលដៅផលិតទឹកឃ្មុំ ទោះបីសត្វឃ្មុំគ្មានប្រាជ្ញាដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់។ យើងហៅព្រះជាម្ចាស់ ដើមហេតុដែលផ្តល់គោលដៅ និងអត្ថន័យឲ្យសត្វលោកទាំងអស់។

៦. អស្តុរូបវិជ្ជាចាប់ផ្តើមនៅពេលដែលយើងសួរសំណួរថា៖ “ហេតុអ្វី បានជាមានអត្តិភាព (ជីវិត)? ហេតុអ្វី បានជាមានភាវៈ (សត្វលោក)? ក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃ យើងមិនសូវចាប់អារម្មណ៍អំពីសំណួរនេះទេ ដ្បិតយើងចង់ដឹងថា តើភាវៈនេះ ឬភាវៈនោះ មានលក្ខណៈអ្វី? យើងចង់ស្គាល់សភាពនៃអ្វីៗទាំងអស់វិញ ដើម្បីដឹងថា តើភាវៈនេះ ឬភាវៈនោះមានប្រយោជន៍អ្វីសម្រាប់យើង៖ ឧ. យើងចង់ដឹងថា តើដើមឈើនេះ អាចផ្តល់ម្លប់ ឬផ្លែឈើ ជាជាងចង់ដឹងថា មូលហេតុអ្វី បានជាមានដើមឈើ។ ទាក់ទងនឹងខ្លួនឯង យើងអាចសួរសំណួរថា ហេតុអ្វី បានជាខ្ញុំមានជីវិតដែរ។ ខ្ញុំអាចឆ្លើយយោងតាមវិទ្យាសាស្រ្ត ប្រវត្តិសាស្រ្ត ឬតាមជីវវិជ្ជា (ខ្ញុំមានជីវិតមកពីមាតាបិតាបានស្រឡាញ់គ្នា) ឬខ្ញុំអាចឆ្លើយតាមសាសនា (ខ្ញុំមានជីវិតមកពីកម្មផល)។ ក៏ប៉ុន្តែ ចម្លើយទាំងនោះ មិនអាចបំពេញចិត្តខ្ញុំ ដ្បិតខ្ញុំដឹងខ្លួនថា ម្នាក់ផ្សេងទៀតពីខ្ញុំអាចនឹងកើតឡើងជំនួសខ្ញុំ។ ហេតុនេះ ត្រូវតែស្វែងរកចម្លើយ ដោយរិះគិតអំពីអត្តិភាពផ្ទាល់៖

ក. ពេលកើតមក តាមរយៈម្តាយ និងអ្នកដទៃ ខ្ញុំយល់ថា មានមនុស្សម្នាក់ ដែលស្រឡាញ់ខ្ញុំ និងបានបង្កើតខ្ញុំ សម្រាប់ និងសើម្បីខ្ញុំផ្ទាល់។ តាមរយៈម្តាយ និងអ្នកដទៃ ខ្ញុំអាចយល់ថា មានអ្វីមួយ (មនុស្សម្នាក់? ព្រះណាមួយ?) ដែលត្រាស់ហៅខ្ញុំឲ្យមានជីវិត។ ខ្ញុំមានជីវិត គឺជាព្រះអំណោយទានហួសពីសមត្ថភាពរបស់ខ្ញុំ។

ខ. បន្តិចម្តងៗ ខ្ញុំយល់ថា ខ្ញុំមានជីវិត ដ្បិតខ្ញុំទទួលជីវិតពីប្រភពនៃជីវិត។ ម្តាយខ្ញុំផ្ទាល់មកពីមនុស្សម្នាក់ផ្សេងទៀត ដែលមកពីម្នាក់ផ្សេងទៀត ល។ល។ ម្យ៉ាងទៀត ខ្ញុំយល់ថា មានតែប្រភពនៃជីវិតផ្ទាល់ ដែលអាចបំពេញជម្រៅចិត្តរបស់ខ្ញុំ។ គ្មានភាវៈណាមួយ ដែលអាចបំពេញប្រាជ្ញា និងបំណងប្រាថ្នាដ៏គ្មានព្រំដែនរបស់ខ្ញុំ។ គ្មានភាវៈណាមួយអាចផ្តល់ជីវិតមកខ្ញុំឡើយ បើគ្មានប្រភពនៃជីវិតនេះ។ លើសពីនេះ ក្នុងចំណោមសត្វលោកទាំងអស់ មនុស្សជាភាវៈតែមួយគត់ ដែលដឹងខ្លួនថា ខ្លួនឯងមានជីវិត។ មនុស្សមានលក្ខណៈពិសេសស្វែងរកប្រភពនៃជីវិត (ដែលគេហៅថា អត្តិភាព)។

គ. ក្នុងដំណាក់កាលទីបី ខ្ញុំអាចយល់ថា ប្រភពនៃជីវិតរបស់ខ្ញុំ មិនគ្រាន់តែជាអត្តិភាព ដ្បិតអត្តិភាពមានជាក់ស្ដែងតាមរយៈភាវៈនីមួយៗ។ បើគ្មានភាវៈ អត្តិភាពក៏មិនមានជាក់ស្ដែងដែរ៖ ពន្លឺមានជាក់ស្តែង ព្រោះតែពន្លឺបំភ្លឺអ្វីៗទាំងអស់។ បើគ្មានអ្វីសោះ យើងក៏មិនអាចមើលឃើញពន្លឺដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត បើគ្មានភ្នែករបស់មនុស្ស ដើម្បីមើលឃើញពន្លឺ ពន្លឺក៏គ្មានដែរ! ហេតុនេះ ត្រូវតែយល់ថា​ អត្តិភាពគ្មានអត្តិភាពផ្ទាល់! បើគ្មានមនុស្ស គ្មាននរណាដឹងអំពីអត្តិភាពដែរ។ ហេតុនេះ ត្រូវតែយល់ថា មានព្រះមួយអង្គជាប្រភពនៃអត្តិភាព៖ Ipsum esse subsistens។ ព្រះនេះ មិនគ្រាន់តែជាអត្តិភាព ថែមទាំងជាភាវៈដើមដំបូង (ដែលធ្វើឲ្យអត្តិភាពមានជាក់ស្ដែង)៖ ព្រះនេះប្រៀបធៀបនឹងព្រះអាទិត្យ ដែលធ្វើឲ្យពន្លឺមានជាក់ស្ដែង។ សន្តថូម៉ាសហៅព្រះនេះថា “ព្រះជាម្ចាស់”។

២. លោក Karl Barth (១៨៨៦-១៩៦៨)

១. នៅសតវត្សទី១៦ លោក Luther ជាបូជាចារ្យបព្វជិតកាតូលិកម្នាក់ បែកចេញពីព្រះ​សហគមន៍កាតូលិក និងបង្កើតក្រុមនិកាយថ្មីមួយទៀត ដែលគេហៅខ្លួនថា “ប្រូតេស្តង់”។ ពាក្យនេះ មកពីភាសាបារាំង ដែលគេបកប្រែថា “អ្នកតវ៉ា ឬអ្នកប្រឆាំង”។ នៅពេលជាមួយគ្នានេះ លោក Luther ​ប្រឆាំងនឹងទេវវិជ្ជាស្កូឡាស្ទីក (Scholastic) ដែលបានក្លាយទៅ​ជាប្រព័ន្ធ​ដ៏​អរូបិយ​ ដោយពឹងផ្អែកលើប្រាជ្ញា និងទស្សនវិជ្ជាតែប៉ុណ្ណោះ ដាច់ពីប្រភពនៃជំនឿ គឺព្រះគម្ពីរ។ ពួក​គេ​ស្ដី​ថា ទេវវិជ្ជាបែបនេះ មិនទាក់ទងនឹងការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់គ្រីស្តបរិស័ទឡើយ។ លោកសូម​ឲ្យ​ប្រើ​ព្រះគម្ពីរតែប៉ុណ្ណោះ (Sola Scriptura) ដើម្បីស្វែងយល់ជំនឿ។

២. ដូចលោក Luther រួមជាមួយលោក Rudolph Bultmann លោក Jürgen Moltmann និង លោក Paul Tillitch លោក Karl Barth ដែលជាជនជាតិស្វីស ជា​ទេវវិទូ ​និងជា​គ្រូ​គង្វាល​ប្រូតេស្តង់​​ដ៏​ល្បី​ល្បាញ់​ម្នាក់។ គំនិត​ថ្មីរបស់លោកបាន​ជួយយើង​ជា​គ្រីស្ត​បរិស័ទ​កាតូលិកឲ្យ​រៀបចំមហាសន្និ​បាត​វ៉ាទីកង់​ទី​២។ លោកបានចាប់ផ្តើមរៀនជា​មួយ​លោក Adolf von Harnack ជាទេវវិទូខាងពួកប្រូតេស្តង់សេរី (Liberal theology)។ ប៉ុន្តែ លោក Barth អន់ចិត្តនឹងពួកគេ នៅពេលដែលពួកគេបានរួមចិត្តគំនិតជាមួយនឹងអស់អ្នក ដែលបានគាំទ្រសង្រ្គាមលោកលើកទីមួយ នៅប្រទេសអាឡឺម៉ង់។ ក្នុងស្នាដៃរបស់លោក “អត្ថាធិប្បាយនៃលិខិតជូនចំពោះគ្រីស្តបរិស័ទនៅទីក្រុងរ៉ូម” (១៩១៩) លោកបង្កើតទេវវិជ្ជាថ្មី ដែលគេហៅថា ទេវវិជ្ជាប្រឆាំង ឬទេវវិជ្ជាបដិសំយោគ (Dialectic) ឬទេវវិជ្ជានៃវិបត្ត (Krisis)។

៣. លោក Barth អះអាងថា “មានតែព្រះជាម្ចាស់ទេ ដែលមានព្រះបន្ទូលត្រឹម​ត្រូវ​អំពី​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់” គឺលោកប្រឆាំងនឹងអស់អ្នក (សម្បីតែទេវវិទូក្ដី) ដែលមានបំណងចង់បង្កើតទេវវិជ្ជាអំពីព្រះជាម្ចាស់ ដើម្បីជា​ប្រយោធ​ន៍​ផ្ទាល់ គឺ​ព្រះជាម្ចាស់ជាព្រះដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ខុសប្លែកពីមនុស្សលោក ដែលមានសេរីភាព​ពេញ​លេញ។ ហេតុនេះហើយ បានជាទេវវិទូពិតប្រាកដជាទេវវិទូ ដែលប្រឈមមុខនឹងព្រះគម្ពីរ និង​ហ៊ាន​កែ​ទេវវិជ្ជា ​តាមព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់។ ចំពោះលោក Barth មានរបៀបតែមួយគត់ ដើម្បីស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ គឺបើកចិត្តឲ្យព្រះគ្រីស្តតែម្តង។ ព្រះជាម្ចាស់យាងមកសម្ដែងព្រះអង្គ នៅក្នុងអង្គព្រះគ្រីស្ត ជាព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គ។ ត្រូវតែជឿសិន។ ចំពោះលោក Karl Barth ភស្តុតាងបង្ហាញថា ជំនឿពិតជាត្រឹមត្រូវ ជាការប្រកាសជំនឿនេះតែម្តង។ យើងជឿ មកពីព្រះជាម្ចាស់សម្ដែងព្រះអង្គ។ មិនបាច់ស្វែងរកភស្តុតាងផ្សេង ជាពិសេសយើងមិនអាចស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ ដោយខ្លួនងបានឡើយ។ មានតែព្រះគ្រីស្តទេ ដែលនាំមនុស្សឲ្យស្គាល់ព្រះអង្គឲ្យបានពេញលេញ។

៤. សម្រាប់លោក Barth ការសម្ដែង គឺមកពីតែព្រះ​យេស៊ូគ្រីស្តប៉ុណ្ណោះ ទ្រង់ដែល​នាំយើងឲ្យ “រិះ​គិត​ពិចារណា​អំពី​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​ប្រឆាំង​នឹង​គំនិតក្លែងក្លាយជានិច្ច​របស់​មនុស្ស អំពីព្រះ​ជា​ម្ចាស់។ ព្រះ​យេស៊ូ​​ជា​ការ “យល់ព្រម” ជានិច្ចលើសពីការ “មិន​យល់ព្រម” ទាំង​អស់​របស់មនុស្សលោក ដែលសុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​​បាប។ តាមការពិត លោក Barth ចង់បញ្ជាក់យ៉ាងខ្លាំងថា ព្រះ​ជាម្ចាស់​ជា​ព្រះ​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​បំផុត​ខុស​​ប្លែក​​ពីមនុស្សឆ្ងាយណាស់។ លោកចង់បង្ហាញអំពីសិរីរុរឿង និងឯករាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់ ទើប​លោក​​ចោល​អ្វីៗទាំងអស់​ ដែលមកពីមនុស្ស ដូចជាការស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់ តាមធម្មជាតិ (​​ទស្សនវិជ្ជាតាមប្រាជ្ញា) (Natural theology) គឺមនុស្សមិនអាចថ្លែងអំពីព្រះជាម្ចាស់បានឡើយ (“មានតែព្រះជាម្ចាស់ទេ ដែល​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ត្រឹម​ត្រូវ​អំពីព្រះអង្គ”) គឺមនុស្សគ្រាន់តែត្រូវស្តាប់ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះ។ លោក Barth ​ខ្លាចថា ព្រះជាម្ចាស់ និង​មនុស្សលោកដូចជាលាយនឹងគ្នា។ លោកមិនព្រមប្រៀបធៀបព្រះជាម្ចាស់នឹងមនុស្សសោះ (Analogy)។

​៥. ស្នាដៃទាំងមូលរបស់លោក បង្ហាញថា លោកតវ៉ាប្រឆាំងនឹងអស់អ្នក ដែលព្យាយាមប្រើព្រះជាម្ចាស់ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ខាងនយោបាយ សីលធម៌ សាសនា ឬទេវវិជ្ជា។ លោក Barth រំលឹកថា ព្រះជាម្ចាស់ខុសប្លែកពីមនុស្សមិនអាចប្រៀបធៀបបានឡើយ។ តាមទស្សនវិទូ Ludwig Feuerbach លោក Barth បង្ហាញថា ទេវវិជ្ជា ដែលមកពីប្រាជ្ញារបស់មនុស្សគ្រាន់តែជានរវិជ្ជា។ ពេលរិះគិតអំពីព្រះជាម្ចាស់ យើងគ្រាន់តែរិះគិតអំពីខ្លួនឯង៖ ឧ. លក្ខណៈរបស់ព្រះជាម្ចាស់ (ការយល់ដឹងទាំងអស់ ដោយគ្មានដែនកំណត់ ឬឬទ្ធានុភាពសព្វប្រការរបស់ព្រះអង្គ គ្រាន់តែជាការរំពឹងទុករបស់មនុស្សអំពីខ្លួនឯង)។ ក្នុងទេវកថា ព្រះនីមួយៗដូចជាមនុស្សដែរ។ ក្នុងទេវវិជ្ជានៃគ្រីស្តសាសនាក៏ដូចគ្នាដែរ។ តាមការពិត ព្រះគម្ពីរបង្ហាញថា ព្រះជាម្ចាស់ហួសពីវិញ្ញាណទាំង៥របស់មនុស្ស ហួសពីបទពិសោធន៍ ហួសពីអារម្មណ៍ (ប្រឆាំងនឹងលោក Schleiermacher)។

៦. តាមការពិត ទោះបីព្រះជាម្ចាស់ប្រោសយើងឲ្យទៅជាសច្ចរិតយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ព្រះអង្គសព្វព្រះ​ហឫទ័យ​​​​ឲ្យយើងចូលរួមក្នុងការសង្រ្គោះដែរ៖ “មនុស្ស​អាច​ចូលរួនមចំណែកបាន មកពីព្រះ​ហឫទ័យ​ប្រណីសន្តោសរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដែរ ប៉ុន្តែព្រះអង្គមិនធ្វើ​អ្វីៗទាំងអស់ឡើយ” (មហា​សន្និ​បាតព្រះសហគមន៍កាតូលិក នៅ​ទី​ក្រុង​​ត្រង់)។ ចំពោះលោក Barth ហាក់ដូចជាព្រះយេស៊ូមានសភាពតែមួយម្យ៉ាង គឺសភាពជាព្រះជាម្ចាស់។ ក្នុងហេតុការណ៍នៃព្រះឈើឆ្កាង ហាក់ដូចជា “ព្រះជាម្ចាស់មានព្រះបន្ទូលសន្ទនាតែជាមួយព្រះអង្គផ្ទាល់ប៉ុណ្ណោះ” (Hans Urs von Balthasar)។ លោក Karl Barth មិនព្រមអះអាងថា ធម្មជាតិផ្ទាល់របស់មនុស្សមានតម្លៃ និងឯករាជ្យ ទោះជាមនុស្សមិនទទួលព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោសរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដែរ។

៣. លោក Hans Urs von Balthasar (១៩០៥-១៩៨៨)

១. លោក Hans Urs von Balthasar កើតមកនៅប្រទេសស្វីស នៅឆ្នាំ ១៩០៥ ។ លោកបានចូលសិក្សានៅវិទ្យាល័យរបស់ក្រុម​សហ​ជីវិន​ព្រះយេស៊ូ (Jesuits)។ បន្ទាប់មក លោកបានទទួលបរិញ្ញាប័ត្របណ្ឌិតផ្នែកអក្សរសាស្រ្តអាឡឺម៉ង់។ ក្នុង​ឆ្នាំ ១៩២៩ លោកបានចូលក្រុមសហជីវិនព្រះយេស៊ូ នៅប្រទេសអាឡឺម៉ង់ ហើយលោកបានទទួលការតែង​តាំង​ជាបូជាចារ្យ នៅឆ្នាំ ១៩២៦។ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤០ ដោយមានរបបណាស៊ីបៀត​បៀន​លើ​សេរីភាព​នៃ​កាសែត​កាតូលិក លោកបានចាកចេញពីប្រទេសអាឡឺម៉ង់។ នៅឆ្នាំ ១៩៤០ លោក​ Balthasar ​បាន​ទទួល​អ្នក​ស្រី Adrienne von Speyr ធ្វើជាសហការី។ បន្ទាប់មក លោក​ចាក​ចេញ​ពី​ក្រុម​សហជីវិន​ព្រះ​​យេស៊ូ ហើយ​ត្រូវបានទទួលជាបូជាចារ្យភូមិភាគនៃភូមិភាគ​ (Chur)។ សម្ដេចប៉ាបមិនបាន​អញ្ជើញលោក​ឲ្យ​ចូលរួមមហាសន្និបាត​វ៉ាទីកង់​ទី​២​ឡើយ។  ទោះជា​យ៉ាង​ក៏ដោយ ក៏ច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក កេរ្ត៍ឈ្មោះរបស់​លោក​ក្នុង​ឋានៈ​ជាទេវវិទូបាន​ល្បីល្បាញ់​ឡើង។   នៅ​ឆ្នាំ ១៩៦៩ សម្តេចប៉ាបប៉ូល​ទី​៦ ​បានតែងតាំងលោកឲ្យ​ធ្វើ​ការ​ក្នុងគណៈ​កម្មការ​ទេវវិទ្យា​អន្តរជាតិ។ បន្តិចម្តងៗ កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ​របស់​លោកបានល្បីល្បាញ់ ហើយសម្តេចប៉ាបយ៉ូហាន ប៉ូល ទី២ ដាក់​ឈ្មោះលោកជាការឌីណាលនៅឆ្នាំ ១៩៨៨។ ជាអកុសល លោក​ទទូល​មរណៈ​ភាពពីរ​ថ្ងៃ​មុន​ពិធី​តែង​តាំងនោះ។

២. លោក Balthasar បាននិពន្ធសៀវភៅជាច្រើន ប៉ុន្តែស្នាដៃសំខាន់ៗរបស់លោក (ត្រៃវិទ្យា) ស្រប​តាម​អត្ថបទ​​ដំណឹង​ល្អ​របស់សន្តយ៉ូហាន ហើយចែកជាបីផ្នែក៖ ១៖ សិរីរុងរឿង និងឈើឆ្កាង ជាផ្លូវចូលក្នុងស្នាដៃរបស់លោក៖ សោភណភាព​នៃ​ឈើឆ្កាង​ធ្វើ​ឲ្យ​យើង​​ផ្ញើ​ជី​វិតទៅលើព្រះជាម្ចាស់។ សិរី​រុង​រឿង​របស់ព្រះគ្រីស្ត​ គឺព្រះអង្គបូជាព្រះជន្ម​នៅ​លើ​ឈើ​ឆ្កាង គឺ​ជា​​សិរីរុង​រឿង​ផ្ទុយនឹងសិរីរុងរឿងខាង​លោកីយ៍។ សេចក្ដី​ស្រឡាញ់​របស់​ព្រះ​​ជា​​ម្ចាស់​ហួស​ពី​ការ​ស្មាន​​របស់​យើង យើងក៏ត្រូវ​តែលត់ជង្គង់ចំពោះព្រះអង្គ។ ២៖ វិនាដកម្មរបស់ព្រះជាម្ចាស់ ជាស្នូលនៃស្នាដៃរបស់លោក គឺថា សេចក្ដីស្រឡាញ់ និងព្រះ​ហឫទ័យ​​ប្រណី​​​សន្ដោសរបស់ព្រះជាម្ចាស់យាងមកជួបប្រទះនឹងសេរីភាពរបស់មនុស្ស ហើយ​វិនិច្ឆ័យ​គេ។ ទោះ​បី​ជា​មនុស្សពុំដឹងខ្លួនយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏គេជាតួក្នុងវិនាដកម្មនេះរួចស្រេចទៅហើយ។ ៣៖ ហេតុផលរបស់ព្រះជាម្ចាស់ ស្ដីអំពីព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ ដែលជួយណែនាំមនុស្ស​ឲ្យ​ទទួលកា​រ​​​សង្រ្គោះ។ ក្នុងវគ្គនេះ លោករិះគិតអំពីស្ថានរកដែរ។

៣. លោករិះគន់ទេវវិទ្យារបស់បិតាព្រះសហគមន៍ និងទេវវិជ្ជារបស់សម័យទំនើប ជាពិសេសរបស់លោក Karl Rahner គឺតាមបិតាព្រះសហគមន៍ គ្រីស្តសាសនាបំពេញអត្ថន័យនៃសកលលោក ឯតាមទេវវិជ្ជាទំនើប គ្រីស្តសាសនាបំពេញជម្រៅចិត្តមនុស្ស ទើបគ្រីស្តសាសនាជាសេចក្ដីពិត។ សម្រាប់លោក Balthasar ទេវវិជ្ជានោះ បន្ទាបគ្រីស្តសាសនា។ តាមការពិត គ្រីស្តសាសនាមិនត្រូវដោះសារខ្លួនឯងឲ្យសោះ។ ដោយ​សារ​​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់ស្រឡាញ់មនុស្សលោករហូតដល់បូជាព្រះជន្មនៅលើឈើឆ្កាង យើងអាច​សន្និដ្ឋា​ន​​ថា គ្រីស្ត​​សាសនា​ជា​សេចក្ដីពិតតែម្ដង មិនចាំបាច់យកសកលលោក ឬជម្រៅចិត្តមនុស្សធ្វើជាទីពឹងនៃគ្រីស្ត​សាសនា​នេះឡើយ។ ក្នុងសៀវភៅ “មានតែសេចក្ដីស្រឡាញ់ទេ ដែលអាចជឿបាន” (១៩៦៦) លោកអះអាងថា យើងមិនត្រូវការ​ដោះ​សារ​សេចក្ដី​ស្រឡាញ់ទេ គ្រាន់តែដកពិសោធន៍ បាន​ហើយ។

៤. លោក Balthasar ចង់ពន្យល់ការសម្ដែងដោយប្រើពាក្យតែមួយ គឺសោភណភាព។ យើងជឿមក​ពីសោភណភាព​នៃ​សេចក្ដី​ស្រឡាញ់ និងសោភណភាពនៃសេចក្ដីពិតតែម្ដង(Gestalt៖ “រូបភាព” នៃសោភណភាពរបស់ព្រះគ្រីស្ត)។ ព្រះគ្រីស្ត​ដូចជាទាក់ទាញអារម្មណ៍យើង ដោយសារព្រះអង្គល្អឥតខ្ចោះ ជាសេចក្ដីពិត និង​ជា​សប្បុរសធ​ម៌​​ ដែលគ្មានព្រំដែន។ ព្រះសហគមន៍ក៏ត្រូវ​ឆ្លុះបញ្ចាំងសោភណភាពនេះ។ យើងជឿមិនមែនមកពីជំនឿបំពេញជម្រៅចិត្តមនុស្សទេ គឺមកពីព្រះជាម្ចាស់សម្ដែងព្រះអង្គតែម្តង ដោយព្រះសហគមន៍ នៅក្នុងអង្គព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ។ តាមការពិត លោក Balthasar មិនសូវរវីរវល់នឹងរចនាសម្ព័ន្ធពីខាងក្នុងរបស់មនុស្ស ដើម្បីឲ្យគេអាចទទួលដំណឹងល្អនៃព្រះហឫទ័យប្រណីសន្តោស។

៥. ម្យ៉ាងទៀត លោក Balthasar អះអាងថា នៅលើឈើឆ្កាង ព្រះគ្រីស្តបានសោយទិវង្គត “ជំនួស” យើង៖ ដោយបកស្រាយអត្ថបទព្រះគម្ពីរខ្លះ (ដូចជា “ព្រះ‌គ្រីស្ត​គ្មាន​បាប​ទាល់​តែ​សោះ តែ​ព្រះ‌ជាម្ចាស់​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះ‌អង្គ​ទៅ​ជា​តួ​បាប​សម្រាប់​យើង ដើម្បី​ប្រោស​យើង​ឲ្យ​បាន​សុចរិត*​រួម​ជា​មួយ​ព្រះ‌គ្រីស្ត​ដែរ” (២ ករ ៥,២១) ឬ “ដោយ​ព្រះ‌គ្រីស្ត​បាន​ទទួល​បណ្ដា‌សា​សម្រាប់​យើង ព្រះ‌អង្គ​លោះ​យើង​ឲ្យ​រួច​ផុត​ពី​បណ្ដា‌សា​ដែល​មក​ពី​វិន័យ ដ្បិត​មាន​ចែង​ទុក​មក​ថា «អ្នក​ណា​ដែល​ត្រូវ​គេ​ព្យួរ​ជាប់​នឹង​ឈើ អ្នក​នោះ​ត្រូវ​បណ្ដា‌សា​ហើយ!»” (កាឡ ៣,១៣) លោក Luther ធ្លាប់អះអាងថា ព្រះគ្រីស្តបានសោយទីវង្គតសម្រាប់យើង ដោយសារយើង និង “ជំនួស” យើង (Christ-Ersatz)។ សម្រាប់លោក ព្រះគ្រីស្តបានទទួលទោសនៃអំពើបាបជំនួសយើង ព្រះអង្គក៏បានទៅជាតួបាប ហើយបំផ្លាញអំពើបាប ដោយសោយទីវង្គតនៅលើឈើឆ្កាង។ តាមការពិត លេខ ៦១៥ នៃលទ្ធិនៃគ្រីស្តសាសនារបស់ព្រះសហគមន៍កាតូលិកអះអាងថា៖ ដោយស្ដាប់បង្គាប់រហូតដល់សោយទិវង្គត ព្រះយេស៊ូជាអ្នកបម្រើ ដែលរងទុក្ខលំបាក និងដែល “បូជាជីវិត ធ្វើ​ជា​យញ្ញ​បូជាលោះបាបសម្រាប់អ្នកដទៃ” ។  “ព្រះអង្គប្រោសមហាជនអោយបានសុចរិត ដោយទទួលយកកំហុស​របស់​​​ពួកគេ” (អស ៥៣,១០-១២)។ ព្រះអង្គបានលោះកំហុសរបស់យើង និងគាប់ព្រះហឫទ័យព្រះបិតា ដោយ​ប្រោស​យើងអោយរួចពីបាប។

៦. ប៉ុន្តែ យូរៗទៅ ទេវវិទូខ្លះ ដូចជាលោក Balthasar បានសរសេរថា៖ “ដោយសែងនឹមនៃអំពើបាបរបស់មនុស្សលោក ព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់ឈ្លាតឆ្ងាយពីព្រះបិតា ដែលបង្ខំព្រះអង្គអោយផឹកពែងនៃព្រះពិរោធរបស់ព្រះជាម្ចាស់ ទ្រង់ដែលបោះបង់ព្រះគ្រីស្តចោល... តាមរយៈជាតិជាមនុស្ស ព្រះគ្រីស្តជាមនុស្សសុចរិតទៅជាអ្នកបាប ដែលធ្លាក់នរកជំនួសយើង” ហាក់ដូចជាព្រះបិតាសម្លាប់ព្រះគ្រីស្តក្នុងឋានៈជាអ្នកបាប! លើសពីនេះទៅទៀត គំនិតនេះ អាចនាំអោយយើងយល់ច្រឡំថា ព្រះគ្រីស្តបានធ្វើអ្វីៗទាំងអស់ជំនួសយើងៗលែងមានសេរីភាពមិនអាចបដិសេធនឹងទទួលការសង្រ្គោះបានឡើយ។ នៅឆ្នាំ១៩៨១ ខណៈកម្មការទេវវិទ្យាអន្តរជាតិរំលឹកយើងថា តាមការពិត ព្រះគ្រីស្តជំនួសយើងមែន គឺព្រះគ្រីស្តបំពេញកិច្ចការមួយ ដែលមនុស្សយើងមិនអាចធ្វើបាន (លទ្ធិ ៦១៦ (...) គ្មាននរណាម្នាក់ ទោះជាដ៏វិសុទ្ធបំផុតក្ដី អាចទទួលយក​បាប​របស់មនុស្សលោកទាំងអស់ ហើយបូជាជីវិតសម្រាប់ពួកគេទាំងអស់គ្នាបានឡើយ (...)) ប៉ុន្តែ ព្រះយេស៊ូមិនសោយទីវង្គត ដោយព្រះជាម្ចាស់ដាក់ទោសលើព្រះអង្គទេ ព្រះគ្រីស្តរងទុក្ខលំបាក ដោយសារតែ អ្នកបាប (លទ្ធិ ៦០៣៖          ព្រះជាម្ចាស់មិនបានដាក់ទោសព្រះយេស៊ូ​ ដូចជាព្រះអង្គផ្ទាល់បានប្រព្រឹត្តបាបទេ (យហ ៨,​៤៦) ប៉ុន្តែ ដោយរួមជាមួយព្រះបិតាក្នុងសេចក្ដីស្រលាញ់ដែលសង្រ្គោះមនុស្សលោក (យហ ៨,២៩) ព្រះអង្គក៏បានទទួលយកយើងជាអ្នកឃ្លាតឆ្ងាយពីព្រះជាមា្ចស់ដោយសារអំពើបាបរបស់យើង (...))។